سند شماره

نقشه بختیار برای کودتا

موضوع سند

متن سند

تلگرام اطلاعاتی که در سازمان سیا تهیه شده است[1]

واشنگتن، 18 آوریل 1980

کشور:

ایران و عراق

موضوع:

دیدگاه‌های نخست‌وزیر سابق ایران، شاپور بختیار دربارۀ برنامه‌ برای بازگشت به ایران، دیدار اخیرش از عراق، مشکلاتش با طرح‌های سرهنگ غلام‌علی اویسی و نیز حمایتش از حسن نزیه [کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است].

منبع:

[یک‌ونیم سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

خلاصه: در 15 آوریل 1980، نخست‌وزیر سابق ایران، شاپور بختیار، به فردی مورداعتماد گفت که اواخر می، قصد بازگشت به ایران را دارد؛ به‌محض اینکه برخی نقایص برنامه‌اش اصلاح شود، ستادش در بغداد بهتر سازمان‌دهی شود و اینکه فرصتی برای گفت‌وگو دربارۀ همکاری با رئیس سابق شرکت نفت ایران، حسن نزیه، پیدا کند.

در طول روزهای 13 و 14 آوریل، بختیار در عراق بود تا با رئیس‌جمهور صدّام حسین گفت‌وگو کند. صدّام حسین موافقت کرد که از بختیار حمایت کند، ولی نتوانست بختیار را برای همکاری با سرهنگ غلام‌علی اویسی متقاعد کند. عراق از تلاش‌های اویسی برای سرنگونی آیت‌الله خمینی از راه‌های نظامی، حمایت می‌کند. بختیار تمایلی برای پشتیبانی از اویسی ندارد؛ به‌خاطر روابط گذشتۀ اویسی و نیز اینکه فکر می‌کند طرح اویسی، تنها سبب اتحاد جمعیت شهرنشین ایران به رهبری خمینی خواهد شد.

بختیار به صدّام حسین دربارۀ گذاشتن نیرو در اختیار اویسی هشدار داد؛ چراکه این کار ممکن است دلیل لازم را به شوروی برای ورود به ایران بدهد ولی صدّام حسین این مسئله را باور نداشت. او همچنین به بختیار گفت هر اتفاقی در ایران رخ بدهد، عراق نمی‌خواهد که ایالات متحده دوباره حضور خود را در آنجا تثبیت کند.

بختیار همچنین دربارۀ پیشرفت طرح خودش نیز اظهارنظر کرد؛ او گفت برنامه تبلیغاتی‌اش و درگیری‌ها بین حامیان او و پاسداران، در شرایط خوبی قرار دارد. طرح‌ها برای خراب‌کاری در ایستگاه‌های پمپاژ خطوط تولید پالایشگاه‌ها در جریان است و اینکه به‌اندازۀ کافی سلاح برای حامیانش دارد، ولی مشکل رساندن آن‌ها به تهران است. پایان خلاصه.

1. نخست‌وزیر سابق ایران، شاپور بختیار اکنون قصد بازگشت به ایران در اواخر می 1980 دارد. او امید دارد که تا اواخر آوریل به ایران بازگردد، ولی مجبور شده است تا برنامه‌اش را به‌خاطر برخی تحولات جدید، تغییر بدهد. مهم اینکه در بررسی طرح‌هایی که توسط ستاد او تدوین شده است، او به برخی نواقص اشاره کرد که باید پیش‌از آغاز نهضتش اصلاح شوند. او همچنین به‌دلیل تأخیرها در روند سازمان‌دهی ستادش در بغداد، سرخورده و دلسرد شده است.

2. بختیار به درخواست رئیس‌جمهور عراق، صدّام حسین، 12 و 13 آوریل به بغداد رفت و در آنجا گفت‌وگوهای متعددی با برزان ابراهیم التکریتی[2]، برادر ناتنی صدّام داشت و روز 13 آوریل هم دو ساعت به‌صورت خصوصی با صدّام گفت‌وگو کرد. صدّام به بختیار گفت که آمادۀ حمایت از او، علی‌رغم امتناعش از همکاری با سرهنگ غلام‌علی اویسی است؛ کسی که او هم از پشتیبانی عراق بهره‌مند است.

براساس اظهارات بختیار، یکی از دلایل اصلی تمایل صدّام حسین برای گفت‌وگو با بختیار، تلاش برای ایجاد نوعی مشارکت و همکاری بین اویسی و بختیار بوده است. بختیار حتی از بررسی امکان همکاری با اویسی نیز به دو دلیل امتناع ورزید: اول، ارتباطات گذشتۀ اویسی با شاه و دوم اینکه بختیار با اتّکای صرف اویسی بر راه‌حل نظامی برای سرنگونی آیت‌الله روح‌الله خمینی، موافق نیست.

بختیار به صدّام حسین گفت طرح اویسی جواب نمی‌دهد؛ زیرا سبب متحدشدن جمعیت شهرنشین به رهبری خمینی خواهد شد. بختیار به صدّام حسین نسبت‌به اختصاص سربازان عراقی برای حمایت از اویسی هشدار داد؛ چراکه چنین اقدامی گزینۀ ورود به ایران را پیش پای اتحاد جماهیر شوروی قرار می‌دهد. صدّام به بختیار گفت گمان نمی‌کند که احتمال زیادی برای مداخلۀ شوروی در ایران وجود داشته باشد؛ به‌ویژه به‌دلیل درگیری شدید کنونی شوروی در افغانستان.

3. آنچه در گفت‌وگوی بختیار با صدّام حسین بسیار او را به تعجب واداشت، ترس تقریباً غیرمعقول صدّام از خمینی بود. او به‌طور خاص، نگران اقداماتی بود که خمینی ممکن است در میان شیعیان عراقی انجام بدهد.

4. صدّام حسین دربارۀ مداخلۀ قدرت‌های بزرگ در ایران نیز اظهار داشت که یکی از مزایای انقلاب ایران این بوده است که آمریکایی‌ها مجبور به عقب‌نشینی شده‌اند. رئیس‌جمهور عراق فکر می‌کرد این اتفاقی مثبت است و امید داشت که ایالات متحده دیگر نمی‌تواند در ایران قدرت بگیرد. ([کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است] دیدگاه: صدّام حسین نسبت‌به بروز هر شرایطی که زمینه را برای آمریکا، برای قدرت‌گرفتن دوباره در ایران فراهم می‌کند، دیدگاهی منفی داشت.)

بختیار با صدّام حسین در موضوع منافع حفظ آمریکا خارج از ایران، اختلاف‌نظر داشت. بختیار استدلال کرد که حضور یک قدرت بزرگ برای مقابله با تهدید شوروی، در منطقه ضرورت دارد و در ضمن خاطرنشان کرد که درحالی‌که عراق هیچ مرز مشترکی با شوروی ندارد، ایران دوهزار کیلومتر مرز مشترک با شوروی دارد و هم‌مرز با افغانستان نیز هست.

با توجه به این شرایط، بختیار گفت که ایران گام‌هایی برای حفاظت از استقلال خود بردارد. او ضمن تشریح اینکه بیرون‌انداختن آمریکایی‌ها چقدر آسان بوده است، توضیح داد که با توجه به سطح مداخلۀ مشابهی که شوروی در کشور دارد، ایران دوران دشواری برای خلاص‌شدن از شر آن پیش رو خواهد داشت.

5. علی‌رغم گفت‌وگو با صدّام حسین، بختیار همچنان نگران این بود که باید با سرهنگ اویسی و تمایلش برای سرنگونی خمینی با استفاده از ابزار نظامی چه بکند. بختیار می‌گوید: «اویسی معتقد است که باید قبل‌از اقدام نظامی، یک تصمیم نظامی گرفته شود.» بختیار نگران سطح پشتیبانی و حمایت عراقی‌ها از اویسی است که استدلال‌های او را عمدتاً به‌دلیل اینکه با نگرش عراق نسبت‌به ایران همخوانی دارد، می‌پذیرند ([کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است]. دیدگاه: [دو سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است]).

اویسی در 11 آوریل در مرز ایران و عراق حضور داشت تا شرایط را بررسی کند. گزارش شده است که او همچنین با رهبر قبیلۀ کرد، سردار جاف[3] رایزنی کرده است. وقتی او به مرز رفته بود، نیروهای وفادار به اویسی، دوازده پست بازرسی دورافتاده در مرز ایران را تسخیر کردند. اویسی حدوداً تا 16 آوریل در عراق می‌ماند و تلاش می‌کند تا مشخص کند که آیا نیروهایش می‌توانند یک منطقۀ عملیاتی قابل‌توجه را در ایران ایجاد کنند یا خیر و پس‌از آن، او به فرانسه بازخواهد گشت.

6. بختیار در اظهارنظری دربارۀ تلاش‌های نهضت خودش، توضیح داد که بخشی از طرحش درحال اجراست و نتیجه داده است. او به برنامۀ تبلیغاتی که درحال‌حاضر توسط دو رادیوی تحت اختیارش پیگیری می‌شود و نیز منازعات بین حامیانش و پاسداران ایرانی، اشاره داشت. بختیار در تشریح موفقیت‌های برنامه‌های روزافزون تبلیغاتی خود خاطرنشان کرد که رسانه‌های ایران روز‌به‌روز بیشتر علیه او هجمه می‌آورند. او معتقد است که این نشانه‌ای است برای اینکه پیامش دریافت شده است. او نوارکاست‌هایی به ایران فرستاد که در سراسر کشور تکثیر و توزیع شده‌اند.

بختیار گفت که دوست دارد حمایت بیشتری ازسوی کشورهای غربی دریافت کند. او تلاش دارد تا حمایت گروه‌های لیبرال اروپایی را بیشتر جلب کند. قرار است او روز 22 آوریل در بروکسل برنامه‌ای عمومی داشته باشد، اقدامی که ازسوی یک گروه سیاسی لیبرال، پشتیبانی می‌شود. او همچنین برنامه دارد تا اواخر آوریل، با رهبر حزب سوسیالیست آلمان غربی[4]، ویلی برانت،[5] در استراسبورگ[6] دیدار کند.

7. با افزایش سرعت برنامۀ تبلیغاتی بختیار، او مرحلۀ بعدی طرحش را آغاز خواهد کرد که عبارت است از خراب‌کاری در حمل‌و‌نقل محصولات پالایشگاهی. متخصصین به بختیار توصیه کرده‌اند که ایستگاه‌های پمپاژ در خطوط محصولات پالایشگاهی، بسیار آسیب‌پذیر هستند؛ چراکه ایران قطعات یدکی و تخصص لازم برای تعمیر آن‌ها را ندارد. حامیان بختیار تصمیم دارند تا برخی از این ایستگاه‌ها را منفجر کنند.

مقادیر عظیمی از مواد منفجره به ایران فرستاده شده است. بختیار گفت که صدّام حسین به او گفته است که شرکت‌های بزرگ نفتی تصور می‌کنند که یک عملیات خراب‌کاری علیه تأسیسات نفتی ایران قرار است اتفاق بیفتد. درنتیجه، عراق پیش‌تر با شرکت‌های نفتی ژاپنی و غربی تماس گرفته بود و موضوع افزایش قیمت نفت سفید را مطرح کرده بود. رهبر عراق گفت: «این کشور فروش نفت خود را افزایش داده است و خواستار مبلغ اضافی برای این افزایش‌هاست.»

7. بختیار مدعی است که مقدار کافی تسلیحات برای حامیانش را در اختیار دارد. بااین‌حال، مشکل این است که او به‌نسبت اندوختۀ عظیمی از تسلیحات همچون کلاشینکف، مسلسل، آر‌پی‌جی و نارنجک در بصره دارد که قصد دارد آن‌ها را به تهران ارسال کند. سرکوب‌های کنونی در کردستان و خوزستان، ارسال تسلیحات برای گروهش را با دشواری مواجه کرده است. آن‌ها اکنون تلاش می‌کنند تا این تسلیحات را به بخش جنوبی بلوچستان قاچاق کنند و سپس آن‌ها را به تهران منتقل نمایند.

8. دلیل دیگری که بختیار بازگشت به ایران را به تعویق می‌اندازد، این است که به‌تازگی حمایت رئیس سابق شرکت ملی نفت ایران، حسن نزیه، را به دست آورده است. بختیار می‌خواهد وقت بیشتری به برنامه‌ریزی و بحث با نزیه اختصاص دهد؛ کسی که امیدوار است بتواند به‌زودی با او دیدار کند. ([کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.] دیدگاه: [دو سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.] دیدگاه: [دو سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است]. حسن نزیه و گروهش پیشنهاد حمایت از بختیار را مطرح کردند.

عبدالرحمان برومند که زمانی یکی از همراهان نزدیک نخست‌وزیر سابق ایران، مهدی بازرگان، بود و درحال‌حاضر، میانجی بین بختیار و چهره‌های جبهۀ غیرملی است، مشغول رایزنی با اعضای گروه نزیه، دربارۀ بهترین راه سازمان‌دهی است.)

9. [کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

10. [دو سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

11. توزیع در واشنگتن: برای وزارت امور خارجه، تنها مسئول ادارۀ اطلاعات و تحقیقات. برای آژانس اطلاعات دفاعی، تنها مسئول.

[1]. Carter Library, National Security Affairs, Brzezinski Material, Cables File, Box 93, Iran, 4/18/80.

سرّی. [سطح دسترسی از طبقه‌بندی خارج نشده است]؛ اختصاصی. ارسالی برای وزارت امور خارجه، ستاد مشترک نیروهای مسلح، آژانس امنیت دفاعی، اتاق وضعیت کاخ سفید، ستاد شورای امنیت ملی و دفتر عملیات‌ کنونی سیا.

[2]. Barzan Ibrahim Al-Tikriti

[3]. Sardar Jaf

[4]. West German Socialist Party

[5]. Willy Brandt

[6]. Strasbourg

منبع: - جلد - - صفحه