سند شماره

بررسی شرایط اقتصادی ایران و تشدید تحریم ها

موضوع سند

متن سند

خلاصۀ نتایج یکی از جلسات کمیتۀ هماهنگی ویژه[1]

واشنگتن، 10 دسامبر 1979، ۹ـ۱۰ صبح

موضوع:

ایران

شرکت‌کنندگان:

معاون رئیس‌جمهور

وزارت امور خارجه

وارن کریستوفر

دیوید نیوسام

ریچارد کوپر**

وزارت دفاع

وزیر هارولد براون

گراهام کلایتور

وزارت دادگستری

جان هارمون **

کاخ سفید

همیلتون جردن

پلوید کاتلر**

جودی پاول

زبیگنیف برژینسکی

دیوید آرون

وزارت خزانه‌داری

وزیر ویلیام میلر**

رابرت ماندیم**

آنتونی سالومون**

ستاد مشترک نیروهای مسلح

دریابُد توماس هایوارد

ژنرال جان پاستی

سازمان سیا

فرانک کارلوتچی

شورای امنیت ملی

سرهنگ ویلیام اودوم

گری سیک

وزارت انرژی

جان ساهیل**

افراد با این علامت «**»، تنها برای بحث دربارۀ مسائل داخلی در جلسه حضور داشتند.

خلاصۀ نتایج

مسائل داخلی:

1. اظهارنظرها برای عموم مردم: دکتر برژینسکی نگرانی رئیس‌جمهور دربارۀ نقل‌ها دربارۀ برنامه‌های آمریکا و نیز سایر گمانه‌زنی‌ها را بازگو کرد. تاکنون حفظ سرّی‌بودن بحث‌های کمیتۀ هماهنگی ویژه و نیز یک‌صدایی دولت روند خوبی را طی کرده است. بسیار حائز اهمیت است که هرگونه اطلاع‌رسانی یا گفت‌وگو با خبرنگاران، ازقبل هماهنگ شود. جودی پاول رابط مناسب در این زمینه است. معاون رئیس‌جمهور این‌گونه اظهار داشت که اطلاع‌رسانی بدون مجوز و رویۀ معمول به‌دست‌آوردن شهرت توسط برخی خبرنگاران خاص، امری غیرقابل توجیه و خلاف حس میهن‌دوستی است. (خیلی محرمانه)

2. ژاپن: دکتر برژینسکی خلاصه‌ای از دیدار خود با سفیر ژاپن را تشریح کرد.[2] او در این دیدار، به بیانیۀ ضعیف سازمان ملل و تلاش‌های نهادهای مالی ژاپن برای دورزدن محدودیت‌هایی که ما بر ایران اعمال کرده‌ایم، اشاره کرد. سفیر نیز ضمن اعلام موافقت، قول داد که پیام ما را به مقامات منتقل می‌کند. همچنین اطمینان داشت که نخست‌وزیر خواستار همکاری است. (سرّی)

3. گام‌های اقتصادی: آقای سالومون و ماندیم، گزارشی از تبادل‌نظر صورت‌گرفته در اروپا را ارائه کردند. به‌شکلی تعجب‌آمیز، گویا سوئیس بیشترین همکاری را داشته است. سوئیسی‌ها خواستار این هستند که هرگونه اقدامی، به‌صورت اقدامات غیردولتی ازسوی بانک‌ها وانمود گردد تا یک عمل رسمی به درخواست ایالات متحده؛ ولی بااین‌حال، ضمن تأکید بر آمادگی برای اقدام در این زمینه، اعلام کردند که روز چهارشنبه مراتب را به اطلاع سالومون خواهند رساند. (سرّی)

هر اقدامی که سوئیس انجام بدهد به‌سرعت در بازار رصد می‌شود و تأثیر مطلوبی خواهد داشت. آلمان تمایل چندانی برای همکاری نشان نداده است؛ اگرچه این کشور ضمن ارائۀ پیشنهادهای متقابل «مخفیانه»، اقدامات را، به‌جز اقدام متقابل در برابر قصور در پرداخت بدهی، متوقف نموده است. (سرّی)

درظاهر آلمانی‌ها تصمیم دارند به بانک‌های خود اعلام کنند که بعداز گذشت 24 ساعت از عدم ‌پرداخت وام توسط ایران، قصور در پرداخت بدهی اعلام شود. واریز پول غیر دلار ازسوی ایران را بپذیرند و به شرکت‌های نفتی خود دستور بدهند تا تنها بر پرداخت دلاری تأکید کنند.[3] (سرّی)

ایتالیایی‌ها وام‌های بسیاری به ایران پرداخت کرده‌اند، ولی دارایی چندانی از این کشور را در اختیار ندارند؛ آن‌ها همچنین مشکلاتی درزمینۀ نفت و حضور گستردۀ خود در ایران دارند. آن‌ها احتمالاً تأثیر ناچیزی بر شرایط می‌گذارند. (سرّی)

بریتانیا بسیار با ایدۀ اقدام متقابل در برابر عدم پرداخت بدهی مخالف بود. این کشور ترجیح می‌دهد تا اقداماتی را در دستور کار قرار بدهد که مستقیم با گروگان‌گیری ارتباط دارد و بتوان آن‌ها را به‌محض آزادی گروگان‌ها لغو کرد. بریتانیا از این واهمه دارد که اقدامات متقابل در برابر عدم پرداخت بدهی، به‌محض آغاز، از کنترل خارج شود و دیگر نتوان آن‌ها را رفع‌ورجوع کرد. بریتانیا بیشتر مسدودسازی دارایی‌ها توسط دولت را به‌عنوان تکمیل‌کنندۀ اقدامات مخصوص به ما ترجیح می‌دهد. همچنین این کشور علاقه‌ای به مداخله در امور دادگاه‌های این کشور ندارد. فرانسوی‌ها در این زمینه بی‌طرف بودند. (سرّی)

همه موافق بودند که دلایلی برای امیدواری وجود دارد. زمینه برای تلاش‌های ونس آماده شد و اگر سوئیس کار را آغاز کند، می‌تواند سلسله‌ای از اقداماتِ سایر بانک‌های اروپا را نیز منجر شود. آقای سالومون از وزارت خزانه‌داری و آقای کوپر از وزارت امور خارجه، روند اجرا و نیز مذاکرات غیرقابل اجتنابی را که بعداز مأموریت ونس لازم می‌آیند، پیگیری می‌کنند. (سرّی)

4. خرید نفت: براساس گزارش وزیر میلر، وزارت خزانه‌داری درخواست صدور مجوز خرید نفت ایران را با مبلغ شانزده دلار به‌ازای هر بشکه، توسط شرکت ژاپنی که نیمی از آن در مالکیت شرکت‌های آمریکایی است، مطرح کرده است. کمیتۀ هماهنگی ویژه، موافقت کرد که این معامله با مبلغ پایین به نفع ماست؛ بنابراین مجوز آن باید صادر شود. (خیلی محرمانه)

5. دیپلمات‌های ایرانی: وزارت امور خارجه، امروز با کاردار ایران، آقای آگاه، تماس می‌گیرد و به او اعلام خواهد کرد که تعداد کارمندان سفارت ایران در واشنگتن باید به پانزده نفر کاهش یابد و در هر کنسولگری‌ نیز باید تنها پنج نفر حضور داشته باشند که درمجموع سی‌وپنج نفر خواهند شد.[4] وزارت امور خارجه بیانیه‌ای در این رابطه منتشر خواهد کرد. این وزارتخانه، مسئلۀ بستن کامل یک یا دو کنسولگری را دوباره بررسی می‌کند. (سرّی)

6. مهاجرت: تاکنون درمجموع با 46000 دانشجوی ایرانی مصاحبه شده است که 37000 نفر آن‌ها، مشکل قانونی ازنظر اقامت ندارند. کمتر از 1000 نفر به‌صورت داوطلبانه اعلام کرده‌اند که کشور را ترک خواهند کرد؛ حدود 8000 نفر باقی‌مانده هم باید در دادگاه بررسی پروندۀ اخراج از کشور حاضر شوند. وزارت دادگستری درحال آماده‌ساختن یک بیانیۀ عمومی درمورد این طرح است که چند روز آینده منتشر خواهد شد و مسئول هماهنگی آن نیز جودی پاول است. (خیلی محرمانه)

7. آژانس بین‌المللی انرژی: براساس گزارش‌های اولیه، لامسدورف[5] در برابر تلاش‌های ما نسبت‌به سهمیه‌بندی واردات و کنترل‌های سخت‌گیرانه مقاومت نشان می‌دهد. او به آقای سالومون گفته است که نشست آژانس بین‌المللی انرژی تمایلی برای رسیدن به یک نتیجۀ هدفمند نداشت. بعداز بازگشت وزیر دانکن ما از جزئیات بیشتر این موضوع باخبر خواهیم شد. (خیلی محرمانه)

8. دادگاه جاسوسی: وزارت امور خارجه، سیا، وزارت دفاع و آقای کاتلر قرار است دربارۀ بهترین رویکرد برای پرداختن به اتهام مداخلۀ آمریکا در امور داخلی ایران که ما تصور می‌کنیم بعداز برگزاری یک دادگاه مطرح شود، مشورت و همکاری کنند. وزارت امور خارجه گزارش دقیق خود را به‌گونه‌ای گسترده خواهد کرد که دوران مصدق به بعد را نیز شامل شود. (سرّی)

در اولین مورد، توافق شد که ما بر بدرفتاری با گروگان‌ها و این حقیقت تمرکز کنیم که برگزاری چنین محاکمه‌ای درحالی‌که آن‌ها در اسارت به سر می‌برند، شکل دیگری از بدرفتاری است. اگر گروگان‌ها آزاد شوند، تمایل به برگزاری دادگاه نیز کم می‌شود. آقای کاتلر مسئولیت بررسی گام‌های حقوقی‌‌ای را به عهده دارند که می‌توانیم برای ممانعت از شرکت شخصیت‌های برجستۀ آمریکایی یا اروپایی در چنین جلساتی، برداریم. (سرّی)

مسائل سیاسی ـ نظامی:

1. آواکس: در مقطع کنونی، آواکس برای چند هفته در اروپا می‌ماند. گفت‌وگوها با مصر ادامه دارد، اما روشن است که این کشور تمایل دارد که هواپیماها تنها پیش‌از اقدام ایالات متحده بیایند. مصری‌ها ممکن است که نوع دیگری از همکاری را نیز بپذیرند. وزیر براون قصد دارد که نامه‌ای خطاب به مبارک بنویسد. اعزام یک فرستاده از وزارت دفاع مانند دیوید مک‌گیفرت،[6] چندان شایسته نیست تا زمانی که تصمیمی درمورد برنامۀ همکاری نظامی با مصر گرفته شود. (سرّی)

2. مأموریت هایزر:[7] به‌واسطۀ کتاب شاه[8] و نیز تلاش‌ سیاسی برخی افراد خاص، توجهات به‌‌سمت مأموریت هایزر مبنی‌بر سرنگونی رژیم شاه معطوف گردید. این موضوع درحال‌حاضر چندان موردتوجه نیست، ولی در بررسی‌های دقیق پس‌از آزادی گروگان‌ها، اهمیتش هویدا خواهد شد. توافق بر این شد که حالا این موضع‌گیری که مأموریت هایزر حفظ انسجام ارتش است تا هر دولت میانه‌رویی که پس‌‌از خروج شاه سر کار بیاید امکان بهره‌مندی از توان آن را داشته باشد، کفایت می‌کند. هدف او تسهیل روند انتقال قدرت و جلوگیری از انحلال ارتش بود. (سرّی)

3. راهبرد ایالات متحده: دکتر برژینسکی توجهات را به‌سمت مقالۀ امروز صبح‌ نیویورک تایمز جلب کرد[9] و این‌گونه گفت که راهبرد اعمال فشار ما بر ایران، در راستای حمایت از یک رهبری میانه‌روتر، کارساز نبوده است. در عوض، کشور دوقطبی شده است و به‌سمت جناح چپ سوق داده می‌شود. آیا ما باید همین مسیر را ادامه بدهیم، یا باید در برخی برهه‌ها کار را با یک شوک واقعی به مرحله‌ای که نیاز به اقدام دارد، برسانیم؟ (سرّی)

معاون رئیس‌جمهور معتقد بود که باید موضع خود را برآورد کنیم و بیندیشیم که آیا چشم‌انداز واقعی از آزادی گروگان‌ها در راهبرد ما وجود دارد یا خیر. بایستی با متخصصین حاضر در این زمینه، نه‌تنها در نهادهای دولتی آمریکا بلکه جامعۀ دانشگاهی و نیز متحدینمان مشورت کنیم. (سرّی)

آقای کارلوتچی معتقد بود که بیشتر دیدگاه‌های کارشناسان با این حقیقت همسوست که خمینی در برابر فشار تسلیم نمی‌شود؛ بنابراین این فرایند بسیار طولانی خواهد بود. همه متفق‌القول بودند که مسئله اساسی است و یک بررسی سطح بالا به‌محض بازگشت وزیر ونس از سفر مشورتی خود به اروپا، باید انجام شود. یکی از اهداف او اطلاع از بهترین ایده‌های اروپایی‌ها دربارۀ سیر تحولات وقایع بوده است. (سرّی)

[1]. Carter Library, National Security Affairs, Staff Material, Office File, Box 17, SCC Meeting #224 held 12/10/79.

سرّی. جلسه در اتاق وضعیت کاخ سفید برگزار شد.

[2]. یادداشت گفت‌وگوی 7 دسامبر

Carter Library, Brzezinski Donated Material, Box 34, Memoranda of Conversation 9/79–12/79.

[3]. براساس محتوای یادداشتی به تاریخ 10 دسامبر از [نام فرستنده از طبقه‌‌بندی خارج نشده است] برای ترنر، تحلیل سیا حاکی از این است که سوئیس و آلمان آن‌قدرهم که در جلسه بیان شد، همکاری نکردند

Central Intelligence Agency, Office of the Director of Central Intelligence, Job 81M00919R: Executive Registry Subject Files (1976–1979), Box 14, Folder 12: C–372 Iran.

[4]. در یادداشت 6 دسامبر ونس، در کنار پیشنهاد کاهش تعداد نمایندگان کنسولی و دیپلماتیک ایران در ایالات متحده از 188 به 35، کارتر نوشت: «این کار بسیار سخاوتمندانه است، ولی به‌هرحال موردتأیید است. آن‌ها را وادار کنید به این مسئله عمل کنند. شما اشاره‌ای نکردید که آن‌ها بدون کنسولگری چه کاری برای امور مالی دانشجویان می‌توانند انجام بدهند؟ آن‌ها چگونه امور دانشجویان میامی و لس‌آنجلس (LA) را رتق‌وفتق می‌کنند؟»

Carter Library, Plains File, Box 14.

[5]. Lamsdorff

[6]. David McGiffert

[7]. Huyser

[8]. کتاب خاطرات شاه با عنوان پاسخ به تاریخ، در سال 1980 چاپ شد. بخش‌هایی از این کتاب در 7 دسامبر در لندن منتشر شد و متعاقب آن، توسط سرویس اطلاع‌رسانی بخش خارجی بررسی گردید.

Department of State, Records of David D. Newsom, Under Secretary of State for Political Affairs, Subject Files, 1978–1981, Lot 81D154, Briefing Book: The Shah, Memos.

[9]. احتمالاً اشاره دارد به مقاله‌ای که توسط جان کیفنر (John Kifner) با عنوان «بن‌بست در موضوع گروگان‌ها» (Impasse Over the Hostages) چاپ شده است.