بررسی سیاست های اقتصادی ایران در دوره عالیخانی

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از:

محرمانه

به:

1344-08-22- 1965-11-13

متن سند

عالیخانی، علینقی - 12

محرمانه

زمان: 13 نوامبر 1965 - 1344/08/22

مکان: وزارت اقتصاد - تهران

صورت مذاکرات شرکت کنندگان: جناب دکتر علینقی عالیخانی، وزیر اقتصاد عالیجناب هارولد اف.لیندر، رئیس بانک صادرات و واردات آقای ویلیام جی. ولک، بانک صادرات و واردات آقای رابرت اچ. هارلان، رایزن اقتصادی سفارت آقای تئودور ال. الیوت پسر، دبیر اول سفارت

موضوع: فعالیت های بانک صادرات و واردات در ایران؛ سیاست های اقتصادی ایران

مقدمه

دکتر عالیخانی بحث را با سؤال از آقای لیندر در مورد نظر وی نسبت به فعالیت های آینده بانک صادرات و واردات در ایران شروع نمود.

آقای لیندر پاسخ داد که بانک در ایران کارهای بسیاری انجام داده و این که اخیرا در فعالیت هایش تجدید حیاتی به وجود آمده است. برای مثال بانک می رود تا در زمینه نیروی برق فعال شود. هر چند هنوز دو مسئله وجود دارند که بایستی حل شوند، اما دومین وام در زمینه نیرو در راه است. علاوه بر این بانک مذاکرات مقدماتی، وی روی «مقدماتی» تأکید نمود، با مجتمع شیمیایی آلیدو بی. اف. گودریچ در مورد پروژه های پتروشیمی در ایران را آغاز نموده است.

آلومینیم

دکتر عالیخانی در مورد شرکت آلومینیم رینولدز پرسید و آقای لیندر اشاره نمود که رینولدز هنوز جهت دیدار به بانک نیامده بود. وی اضافه نمود که بانک در ونزوئلا با رینولدز کار کرده است. دکتر عالیخانی گفت کارخانه آلومینیمی که برای ایران توصیه شده است مشابه کارخانه ونزوئلا می باشد. او گفت کارکنان شرکت تورنیول (Turnbull) که در حال انجام یک بررسی برای رینولدز بودند، اکنون در پاکستان مشغول تحقیق بر روی یک پروژه مشترک ایران - پاکستان هستند، ولی پاکستانی ها مشکلات مالی دارند. آقای لیندر در مورد در دسترس بودن نیروی برق سؤال نمود و دکتر عالیخانی گفت برق کافی در

ص: 585

جنوب ایران وجود دارد. آقای ولک در مورد دسترسی به بوکسیت سؤال نمود و دکتر عالیخانی جواب داد که وارد خواهد شد. وی گفت برق مهمترین ماده خام برای تولید آلومینیم است و آقای لیندر نیز موافقت نمود. دکتر عالیخانی اشاره کرد که در مورد نرخ برق که بانک بین المللی عمران و توسعه در آن منافعی دارد، یک مسئله حقوقی به چشم می خورد، اما این مسئله به موقع خود حل خواهد شد. وی گفت در تعیین هزینه الکتریسته ای که صرف تولید آلومینیم می شود، محلی برای تغییرات وجود دارد، زیرا این الکتریسیته از توان غیر مفید و پس فاز ژنراتورها تأمین می شود و اگر به مصارف صنعتی (تولید آلومینیم) نرسد، محل مصرف دیگری ندارد.

برنامه آینده بانک صادرات و واردات در ایران

دکتر عالیخانی سپس گفت ایران خواستار مواردی است که رینولدز در آنها دست دارد. آقای لیندر گفت که البته ایران بایستی خواهان چنین چیزهایی باشد. در این رابطه بانک نیز در نظر دارد تعهدات خود در ایران را افزایش دهد، اما در عین حال امیدوار است که همه کارها در یک زمان صورت نگیرد، زیرا فرد باید قبل از دویدن ابتدا راه برود. به نظر می رسد که همه کارها نیز باهم شروع نخواهد شد، به عنوان مثال برنامه نیروی الکتریکی را می توان به نحوی به تعویق انداخت تا سرمایه تخصیص یافته برای آن، جهت کارهای دیگر در دسترس باشد. بانک به همان اندازه که به پروژه های اساسی و زیر بنای دولتی علاقه دارد به پروژه های صنعتی که شامل بخش خصوصی هم می شود، علاقمند می باشد.

دکتر عالیخانی گفت چند پروژه جالب توجه در دست اقدام هستند. طرح آلومینیم به خوبی آماده شده است و کارمندان تورنبول تمام اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری کرده اند. پروژه بزرگ بعدی ممکن است الیاف مصنوعی، احتمالاً ابریشم مصنوعی ضخیم، باشد که برای این کار مایلند شرکت دوپونت را سهیم نمایند. این طرح شامل کارخانه ای با تولید 25000 تن در سال خواهد بود. از طرف دیگر طرح کوچک «نایلون 6» از شرکت شیمیایی آلید، «چنگی به دل نمی زند».

بازار داخلی و بازرگانی خارجی

دکتر عالیخانی اظهار داشت که بازار داخلی بایستی از طریق متنفع ساختن جمعیت روستائی توسعه یابد. آقای لیندر پذیرفت و این شرط را اضافه کرد که بازارهای داخلی بایستی به صورتی یک نواخت یا حداقل با همان شدتی که تولیدات محلی افزایش می یابد، توسعه پیدا کند، به گونه ای که واردات در سطحی نگهداشته شود که به بازرگانی خارجی ایران لطمه نخورد. دکتر عالیخانی در پاسخ گفت در نظر دارد واردات فعلی را با تولیدات داخلی جایگزین کند و بدین ترتبی برای استمرار سطح بالای واردات، فضای موجود در بازار را توسعه دهد. در واقع صنایعی باید ایجاد شوند تا درآمدها افزایش یابند و واردات میسر شود، چگونگی و ساختار واردات ممکن است تغییر نماید، اما رشد آن اجتناب ناپذیر می باشد.

آقای لیندر گفت شاه مایل است نسبت فعلی 75 به 25 مربوط به جامعه روستائی به جامعه صنعتی در ایران را معکوس نماید. دکتر عالیخانی گفت آنچه که به این تمایل ربط پیدا می کند تمایل به تغییر نسبت کنونی 75 به 25 در مورد صدور نفت به سایر اقلام است. وی گفت ایران بایستی برای کسب درآمد خارجی بیشتر، متحول شود. در این رابطه یکی از تحولات جالب توجه، انعقاد قرارداد اخیر فروش کفش های

ص: 586

ساخت ایران به چکسلواکی می باشد.

سرمایه گذاری خصوصی خارجی آقای هارلان و آقای ولک سؤال نمودند که برای جذب سرمایه گذاری های خارجی جدید توسط بخش خصوصی به ایران چه اقدامی صورت گرفته است.

دکتر عالیخانی گفت: انگیزه های متعددی در نظر گرفته و در مواردی امکانات جذب کننده فراوانی در دسترس گذاشته شده بود، اما با این وجود سرمایه گذاران خارجی در حدی که تعداد قابل توجهی را تشکیل دهند، به ایران نیامدند. بنابراین وزارتخانه هم اکنون بر این متمرکز شده است که از طریق فراهم کردن پروژه های ویژه به خارجیان نشان دهد که چه امکاناتی وجود دارد. پروژه های پتروشیمی و آلومینیم دو مورد از آنها بودند که آماده شده بودند و به وضوح سرمایه گذاران خارجی را جذب نمودند.

آقای ولک اظهار داشت که این گام بسیار بزرگ به جلو می باشد و دکتر عالیخانی متذکر شد که وزارتخانه در حال حاضر ستاد ویژه ای برای آماده کردن پروژه ها دارد. آقای هارلان پرسید درصد مجاز برای مشارکت خارجیان را تا کمتر از 50 درصد محدود نماید، به طوری که خروج ارز به صورت حقوق و دستمزد محدود گردد یا سرمایه ها به میهن بازگردانده شود و حل مشکلات سیاسی شرکت های جدید آسان تر گردد. استثناهایی وجود داشته اند که از همه مهمتر داروسازی می باشد که ایران در حال فراگیری دانش آن می باشد.

آقای لیندر در مورد منابع مالی ایران برای سرمایه گذاری های مشترک سؤال نمود که این که چگونه افزایش خواهند یافت. دکتر عالیخانی پاسخ داد، در مقایسه با آنچه که به نظر می رسد، سرمایه های بیشتری در دسترس ایرانیان می باشد، و این که مشکل تهیه پروژه هایی است که چنین سرمایه ای را جذب نمایند.

آقای هارلان مسئله مدیریت را مطرح کرد و گفت سرمایه گذاران آمریکائی مایلند در مورد مدیریت خوب مطمئن شوند. دکتر عالیخانی اظهار داشت دولت ایران به شرکای ایرانی توصیه می کند که حداقل در مراحل اولیه اجازه دهند شرکای آمریکائی وظایف مدیریتی را به عهده بگیرند.

آقای الیوت در مورد سیاست های دولت باتوجه به حمایت از پروژه های جدید در مقابله با واردات سؤال نمود. دکتر عالیخانی گفت قبل از آن که دولت حمایت از صنعت جدیدی را مد نظر قرار دهد، چنین صنعتی باید واقعا در حال کار باشد. سپس دولت برای مراقبت از این که آن صنعت قیمت های معقولی را مطالبه می کند، نظارت می نماید. اگر دولت تصمیم به حمایت از صنعتی بگیرد، از طریق افزایش هزینه واردات و یا در مواردی با منع واردات، مبادرت به این کار خواهد نمود. علاوه بر این، مشوق های خاص دیگری نظیر واردات آزاد مواد خام و معافیت های مالیاتی در نظر گرفته شده است. آقای لیندر اظهار داشت که در واشنگتن چنین احساس می شود که بانک نبایستی فعالیت هایی را که فقط بر مبنای حمایت دولت پایدار خواهند ماند، از نظر مالی تأمین کند. نمی خواهیم بدین ترتیب علیه مبانی فلسفی بازرگانی خود اقدام نمائیم. در واقع بانک در مواردی، پروژه های مناسب بانک را بدین دلیل نپذیرفه است. دکتر عالیخانی توضیح داد که دولت ایران تلاش می کند تا با تشویق رقابت، مانع ایجاد انحصار گردد و در واقع چنین کاری را در صنعت لاستیک سازی با موفقیت انجام داده و علیرغم حضور بی. اف. گودریچ، شرکت

ص: 587

جنرال تایرز را برای آمدن به ایران ترغیب نموده است.

پروژه های احتمالی

آقای لیندر پرسید چه صنایع دیگری در نظر گرفته شده اند. دکتر عالیخانی کالاهای اساسی، محصولات میانی (نیم ساخته) و همچنین کالاهای سرمایه ای و ماشین ابزار را ذکر کرد. وی اظهار داشت که اینها زمینه های خوبی برای همکاری با ایالات متحده می باشند و سازمان خدمات اجرایی مساعدت خواهد نمود. کاغذ، صنعت دیگری است که احداث آن بخصوص در رابطه با توسعه فرهنگی ایران، ضروری می باشد.

آقای لیندر پرسید آیا می توان منابع سرمایه گذاری دیگری، نظیر بانک بین المللی عمران و توسعه، را جهت حمایت از پروژه های زیربنایی تحریک کرد. آقای ولک توضیح داد که بانک صادرات و واردات به چه صورتی از طریق اعتبارات میان مدت کوچکتر به نهادهای مالی برای صنایعی که مایلند ماشین آلات و تجهیزات آمریکائی را وارد کنند، کمک کرده است. آقای لیندر یادآور شد که نکته مهم در این پروژه ها این است که نهادهای مالی درگیر، به خوبی مدیریت شوند. دکتر عالیخانی گفت که این مورد احتمالاً به بانک اعتبارات صنعتی که یکی از واحدهای تابعه سازمان برنامه است مربوط می شود و آقای ولک اضافه کرد که احتمالاً به بانک کشاورزی نیز مربوط خواهد شد، دکتر عالیخانی در این زمینه مطالبی را یادداشت کرد.

صادرات ایالات متحده به ایران

آقای لیندر سپس گفت بانک در ایران درخواست های زیادی از تولیدکنندگان آمریکائی برای اعتبار معمول تجارت صادراتی دریافت نمی کند. احتمالاً یا تولیدکنندگان آمریکائی مایل نیستند به بانک مراجعه کنند و یا شاید حقیقت این باشد که چون ایران بر پاهای خود ایستاده و دیگر یکی از کشورهای فقیر روبه رشد نمی باشد، ایالات متحده کارهای بازرگانی خوبی به دست نمی آورد. وی گفت ما آمریکائیان احساس می کنیم مهم این است که ما سهم خود را از تجارت مستمر در بلند مدت که به معنی لوازم یدکی و امثالهم است، به دست آوریم و همچنین بعضی تصور می کنند که در زمینه مراودات بازرگانی معمولی سایر کشورها از ما بهتر عمل می نمایند. آقای ولک حدس زد که شاید بازرگانان ایرانی روابط قدیمی تر و صمیمانه تری با اروپائیان در مقایسه با امریکائیان داشته باشند.

دکتر عالیخانی پاسخ داد که آقای ولک صحیح می گوید، با این حال برخی از ایرانیان ترجیح می دهند با آمریکائیان مراوده تجاری داشته باشند. وی گفت از نظر تاریخی ایران روابط تجاری نزدیک تری با اروپا، بخصوص آلمان، داشته است. اما در طی چهار ماهه اول سال جاری ایرانی، ایالات متحده 20 درصد از واردات ایران را تأمین کرده است و این رقم بیش از هر تأمین کننده دیگر است.

آقای لیندر پرسید چه مقدار از صادرات آمریکا به ایران در نتیجه وام های دولت آمریکا در زمینه طرح های بزرگ است و چه مقدار آن به مراودات تجاری معمولی مربوط می شود. دکتر عالیخانی پاسخ داد که مشارکت ایالات متحده در بازار ایران در طول ده سال گذشته کاملاً یکنواخت بوده است و لوازم یدکی برای پروژه های کوچک نیز اعتباراتی در اختیار ایران قرار می دهند. به عنوان مثال: انگلیس اعتباری 20 ساله، دانمارک اعتباراتی بین 15 تا 20 سال با نرخ 4 درصد، چک ها اعتبارات 10 ساله با

ص: 588

نرخ 2/5 درصد و ژاپنی ها سرمایه گذاری های 12 تا 15 ساله را به ایران پیشنهاد کرده اند. در مجموع دکتر عالیخانی گفت که در حال فاش نمودن «اسرار» دولت ایران است. ایران مایل است از کشورهای متعدد اعتبار بگیرد و سپس وارد معاملات بین المللی شود، بدین ترتیب قادر خواهد بود بهترین قیمت و بهترین شرایط مالی را هنگام تصمیم گیری در مورد فروشنده کسب نماید. اما پذیرفت که در متقاعد کردن بازرگانان خرده پا برای خرید تجهیزات آمریکائی مشکلاتی وجود دارد. آقای لیندر گفت همان طور که قبلاً گفته شد این مطلب نشان می دهد که شاید بانک صادرات و واردات بتواند از طریق یک مؤسسه مالی ایرانی کاری در این زمینه صورت دهد.

دکتر عالیخانی گفت: ایالات متحده بایستی که یک نمایشگاه بازرگانی در ایران داشته باشد. وی گفت که چندین کشور دیگر منجمله اتحاد جماهیر شوروی، نروژ، آلمان، فرانسه و چکسلواکی نمایشگاه هایی داشته اند. آقای هارلان گفت وزارت بازرگانی آمریکا در مورد چنین نمایشگاهی به طور جدی بررسی کرده است و مسئله این است که آیا نمایشگاه ما باید کاملاً تخصصی باشد، به عموم مردم مربوط شود و یا زمینه محدودی داشته و به چند خط تولید منتخب بپردازد. دکتر عالیخانی گفت این موضوع رابطی به او ندارد و تصمیم گیری در مورد آن به عهده آمریکا است. آقای لیندر گفت در این مورد با وزارت بازرگانی بحث خواهد کرد. دکتر عالیخانی گفت دولت ایران تمام تجهیزات لازم برای چنین نمایشگاهی را فراهم خواهد کرد. قرار است تا دو سال دیگر یک نمایشگاه سالانه بین المللی بازرگانی و صنعتی در ایران دائر شود.

در جمع بندی دکتر عالیخانی گفت در مورد این پیشنهاد که بانک صادرات و واردات از طریق نهادهایی مانند بانک اعتبارات صنعتی بر تأمین مالی خرید تجهیزات آمریکائی از طرف صنایع ایران، مساعدت نماید. با بانک اعتبارات صنعتی و اداره پروژه های خود تماس خواهد گرفت. آقای لیندر گفت این کار در کشورهای دیگر نظیر اسپانیا و ژاپن صورت گرفته است و معمولاً تا سقف 500000 دلار برای هر وام در نظر گرفته شده است. دکتر عالیخانی اظهار داشت این اقدام بسیار معقولانه به نظر می رسد.

منبع: کتاب اسناد لانه جاسوسی - جلد 8 - کتاب 8 - صفحه 585