سند شماره 17

خط لوله نفت ایران ترکیه

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از:

سری

به:

1349-09-04- 1970-11-25

متن سند

جان عزیز (نامه)

سند شماره (17)

تاریخ: 25 نوامبر 1970 - 4 آذر 49

سری

جان واشبرن

غیر قابل انتشار برای ملل بیگانه - توزیع محدود

مسئول امور نفتی - سفارت آمریکا، در تهران

جان عزیز

از نامه ای که در تاریخ 29 اکتبر در جواب نامه ای که پیرامون گفتگوی من با پیت ولگاست درباره ظرفیت خط لوله اسرائیل نوشته بودی متشکرم. پاورقی هایی که اضافه کرده بودم بیشتر براساس بیانات شاه در چند سال گذشته مبنی «علاقه» شاه به این خطوط و به خصوص براساس گفتگویش با اعضاء کنسرسیوم در زوریخ در 31 ژانویه 1969 نوشته شده است.

به طور خلاصه مطلبی که از آن گفتگو به وسیله کنسرسیوم بر جای گذاشته شده در بخشی که درباره خط لوله ایران - ترکیه پیشنهاداتی می کند، چنین می گوید:

«شاه گفته است که خط لوله (ایران - ترکیه) توسط او ارائه نشده است؛ او نیز مانند دیگر اعضاء کنسرسیوم به منافع می نگرد. بهتر است ظرفیت متغیر ارائه شونده به وسیله صادرات به توسط کشتی و از طریق جزیره خارک حفظ شود. از طرف دیگر اگر خطوط لوله برای هر بشکه 10 سنت بیشتر عاید فروشنده بکند، او نیز بدش نمی آید از این طریق سود بیشتری ببرد. مسئله صرفا یک مسئله اقتصادی است؛ اگر خط لوله منافعی برای او داشته باشد مورد استفاده خواهد بود در غیر این صورت خیر.

اعلی حضرت اضافه کردند که استفاده از خط لوله اسرائیل به تمایل ایران بستگی دارد، به خصوص که ایران نیز در این خط منافعی دارد. اعراب نمی توانند از این کار ممانعت به عمل آورند، و او مایل نیست و انتظار ندارد که اعراب بر اسرائیل پیروز شوند ...

این حس مالکیت که در این پاراگراف مشهود است مخصوصا باعث شده است که شاه (یا ایران، چون متأسفانه من نیز مانند ایرانیان) ضمیر سلطنتی «ما» را با هر دو معادل فرض می کنم، مستقیما منافعی در این خط لوله داشته باشد تا اینکه بخشی از تولیدات خود را صرفا از آن عبور دهد.

شاه در گفتگویی که با هارولند و وسیچ در 27 سپتامبر 1970 داشت، موضوع خطوط لوله اسرائیل را به میان آورده خاطرنشان ساخت که «ایران با این طرح بیگانه نیست» و به نظر می رسد که می خواهد با آرامی استفاده از آن را به میان بکشد.

باب دول از قول سفیر مایر می گوید که شاه گفته است که ایران دارای منافع مالی در خط لوله 42 اینچی اسرائیل است. به نظر باب این سخنان از طرف شاه در سال 1967 ایراد شد که در آن وقت اسرائیل در به در

ص: 450

به دنبال منابع مالی می گشت، تا این خطوط را تأمین سازد.

اخیرا گزارشی از سازمان سیا رسیده است (70-30917/321 ب مورخه 24 اکتبر 1970) که نفت خام آغاجاری که از طریق یک شرکت آمریکایی خریداری می شود، علاوه بر نفت شرکت ملی نفت ایران از طریق خط لوله اسرائیل عبور می کند. البته این گزارش ارزیابی نشده است و مکان دریافت گزارش نیز تل آویو بوده است.

ولی ظاهرا سفارت ایران به دفتر حفاظت منافع مصر در سفارت هند گفته است که اصولاً نفتی از شرکت ملی نفت ایران از این خط لوله عبور نمی کند و هنگامی که از یوسف اکبر که از اعضاء سفارت ایران است توضیح بیشتری در این باره خواسته شد در جوابم گفت شرکت ملی نفت را در جزیره خارک می فروشد و اینکه نفت چگونه عبور می کند به خریدار مربوط است نه به شرکت ملی نفت ایران.

آقای فال کینگهام منبعی بود که استفاده شاه ایران از خط لوله اسرائیل را گزارش داده بود. تا آنجا که من و باب دول به خاطر می آوریم عبارت نقل شده به وسیله او باین ترتیب بود که «تولید دوز از ساحل ما از طریق خط لوله اسرائیل می گذرد» در صورتی که فال کنیگهام در ایران باشد خواهد توانست اطلاعات مورد نیاز شما را در اختیارتان بگذارد.

از شاه ایران صحبت کردیم. جنبه های شگفت آوری از شرکت استاندارد اویل ایندیانا و شرکاء یادم آمد. در نامه ای که در 3 اکتبر نوشته بودی گفته بودید که موضع اقبال این بوده است که استاندارد اویل ایندیانا و شرکاء قیمتها را پایینتر از قیمتی که برای تعیین نرخ مالیاتها و عوارض لازم دارد نمی آورد. و این «کاملاً» متضاد است با این اصل از استاندارد اویل ایندیانا و شرکاء که کمیته ای دارد که می تواند در صورت لزوم تخفیفهایی به این شرکت اعطا نماید. ممکن است شرکت ملی نفت ایران تخفیف نیز بدهد. ولی آیا می توان گفت که این شرکت به خاطر فشارهای وارده غیر از مفاد مندرجه 1-21 موافقت نامه این چنین می کند؟ به همین دلیل بد نیست بدانیم سفارت بر چه اساسی اظهار می دارد که میزان تولید نفت ایران 000،200 بشکه در روز افزایش می یابد در صورتی که مشاجره ایران و استاندارد اویل ایندیانا و شرکاء یک سال پیش حل شد (تهران 4355). گزارش تهران به شماره 5109 مرا امیدوار می کند که به خود به قبولانم که مشاجرات میان این دو دیگر از میان رفته است.

باب و من خیلی علاقه داریم نشریه 314 مورخه 29 اکتبر را درباره طرح گاز مایع طبیعی که وسیله کایزر پیشنهاد شده است داشته باشیم. همان طور که می دانید پروژه هایی در دست تکمیل است تا گاز مایع طبیعی را از طریق الجزیره و ونزوئلا به آمریکا وارد کنیم، و مطالعاتی نیز برای ورود گاز مایع طبیعی از نیجریه، که از طریق دریا دورتر از الجزیره است، شروع شده است. قیمتهای تقریبی نسبت به منابع حاضر بسیار گرانتر است، بدون شک مجبور خواهیم شد گرانتر بخریم، ولی آن را از دست ندهیم. چون منبع ما در این کشور رو به اتمام است. با این وصف، فکر نمی کنیم که گاز مایع طبیعی خلیج بتواند در بازارهای آمریکا آن طور که کایزر می گوید رقابت نماید. قسمت اعظم بهای گاز مایع طبیعی در ارزش تانکرهای آن نهفته است. یک کشتی مخصوص حمل گاز مایع طبیعی با حجم 000،50 تا 000،40 تقریبا بین 40 تا 50 میلیون ارزش دارد (که البته قیمت آن دو برابر یک تانکر نفت کش 000،250 حجمی است)، بنابر این بسته به مسافتی که این کشتیها باید سفر کنند قیمتها افزایش می یابد.

در صورتی که بازار بالقوه ای برای گاز مایع طبیعی ایران وجود داشته باشد (چون 5-4 سال طول

ص: 451

می کشد تا این پروژه راه بیفتد) به نظر ما ژاپن بازاری بهتر از اروپا و آمریکا می تواند باشد. هیچ یک از منابع صنعتی که ما با آنها گفتگو کردیم حتی فکر نمی کند، که ممکن است ژاپن نیز بازار خوبی برای گاز مایع طبیعی باشد، که البته با افزایش قیمت نفت این طور خواهد شد. در حال حاضر ژاپن مقداری گاز مایع طبیعی را از آلاسکا و برونئی به دست می آورد.

به نظر من دیگر منابع گازی چون اندونزی قبل از اینکه 3 هزار میل به طرف خلیج فارس بروند، در دام ژاپن گرفتار خواهند آمد. در این رابطه خوشحال خواهیم شد که اگر ما را در جریان طرحهای متذکر شده توسط آقای فیروزان، عضو شرکت ملی نفت ایران، آمریکاییها و فرانسویها قرار دهید. آیا شما نیز با نظریه کایزر مبنی بر اینکه هر چه زودتر باید در رابطه با گاز مایع طبیعی اقدام کرد، موافق هستید؟ اتفاقا کایزر گفته است که ایران «ظرفیت دست نخورده ای» معادل 450000 فوت مکعب دارد. می دانید این ارقام را چگونه به دست آورده اند؟ بنابه اظهارات ژورنال نفت ایران مورخ اکتبر 1970، در اوت همان سال ایران حدود 9/1 بلیون را با سوزاندن به هدر می داد (به میزان هر ماه 4/56 بلیون فوت مکعب). آیا این به هدر رفتن گاز توسط لوله کشی گاز به شوروی کاهش یافته است یا نه؟ این نامه خیلی طولانی شد. امیدوارم که این نامه حالت مشاجره آمیز نداشته باشد، چون از مشاجره و نزاع اصولاً خوشم نمی آید، بلکه دوست دارم نظریات و عکس العملهایمان را با هم در میان بگذاریم امیدوارم تعطیلات خوش بگذرد.

ارادتمند وارن کلارک دفتر انرژی و سوخت

منبع: اسناد لانه جاسوسی - جلد 4 - کتاب 4 - صفحه 450