سند شماره 926.1

نهضت آزادی ایران در تلاش برای قدرت یابی در جریان انقلاب 57

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: سولیوان

محرمانه

به: وزارت امور خارجه واشنگتن

1375-10-29- 1997-01-18

متن سند

شماره: ۱/۰۹۲۶
از: سفارت آمریکا در تهران تاریخ ۱/۱۸/۷۹
به: وزارت امور خارجه - واشنگتن
گزارشگر: استمپل (STEMPEL ) ۲۸/۱۰/۵۷ مرجع تهران ۰۸۳۳

موضوع: نهضت آزادی ایران در تلاش فرونشاندن اوضاع و تسریع پیشرفت های خود

خلاصه: منبع نهضت آزادی که از طرف بازرگان صحبت می‌کرد، مصراً از سفارت خواست که به تحت فشار گذاشتن ارتش ایران ادامه دهند تا تیراندازی نکند و به جمعیت حمله نشود. بازرگان می‌خواهد آمریکا بداند که طرح وارد شدن نهضت آزادی در دولت باید سریعتر انجام گیرد تا جلوی نفوذ چپی‌ها گرفته شود. نهضت آزادی معتقد است که اختلاف بین شورای خمینی و دولت فعلی خود به خود با مشکلات کم، حل خواهد شد و دولت اسلامی روی کار خواهد آمد. این شایعات مبنی بر معامله بین بختیار و حرکت اسلامی را قوت می‌بخشد.
در ضمن سؤالات در مورد زمان بازگشت خمینی و دوستانش نشانگر این است که می‌خواهند قبل از بازگشت تمام اوضاع را بررسی کنند. (خلاصه تمام)

۱- محمد توسلی عضو عالیرتبه نهضت آزادی ایران به دستور رهبر نهضت آزادی - بازرگان - با کارشناس سیاسی (استمپل) ملاقاتی برای مطرح کردن دو نکته داشته است:
الف: نهضت آزادی از آمریکا به خاطر جلوگیری از کودتای نظامی و تلاش او در ارتش تشکر می‌کند و آمریکا را تشویق می‌کند که به این روش ادامه دهد.
ب: برای جنبش اسلامی ضروری است که به منظور مقابله با نفوذ حزب توده و کسب موقعیت در جامعه سیاسی امروز هرچه بیشتر به سرعت برنامه‌های خود بیفزاید.
۲- در سؤالی که در رابطه با تحت کنترل نگهداشتن ارتش منبع نقطه نظرهای نهضت آزادی را به نقل از دو مأمور که در محل حضور داشتند یادآور شد. از غروب ژانویه، ارتش مجسمه شاه را پایین آورد تا به آن هتک حرمت نشود و ملت خوشحالی کردند. روز بعد فرماندار نظامی خوزستان، ژنرال جعفریان، در یک نطق احساساتی برای سربازها توضیح داد که باید تا جای ممکن از شاه دفاع کرد و آخرین نامه شاه را که در آن مصرانه خواسته بود که ملت را سلامت نگهدارند خواند. سربازها در مقابل طعنه‌های جمعیت عکس العمل نشان دادند و تیراندازی کردند. بعد تانک ها را به داخل خیابان ها آوردند که ماشین ها را خورد می‌کرد و به مردم تیراندازی می‌کرد. این مسئله درگیری شدیدی بین ژنرال جعفریان و فرماندار نظامی، شمس تبریزی، به وجود آورد. در نتیجه یک نفر (ناشناس ولی در رابطه با مسئولین) گروه چماق به دستان را تشکیل داد که در شهر و دانشگاه جندی شاپور به مردم حمله کردند. تا بعد از ظهر ۱۷ ژانویه مردم در خانه هایشان پناه گرفته بودند و از بیرون آمدن می‌ترسیدند. نهضت آزادی حدود ۳۰ نفر کشته احتمال می‌دهد و مقدار زیادی هم زخمی (نظر: این زیاد دور از بقیه گزارشات نیست. )
۳- نهضت آزادی می‌گوید وقایع مشابه ولی بدون اینقدر خشونت در دزفول، گیلان و اراک روی داده.
نهضت آزادی اصرار کرد که دولت آمریکا ارتش را همواره تحت فشار قرار دهد تا از حمله به مردم خودداری کند.
کارشناس سفارت گفت: ما به کار خودمان ادامه خواهیم داد. ولی او شدیداً بر لزوم محدود کردن
احساسات مردم تأکید کرد و صحبت کردن مستقیم با رهبران ارتش که ما متقاعد شده ایم خواهان خونریزی نیستند را پیشنهاد کرد. منبع این دفعه خوشبین تر و راحت تر مطالب را پذیرفت.
۴- بحث به سیاست های وضع فعلی رسید. توسلی گفت: که چپی‌ها قدرتمندتر شده اند. سخنرانان حزب توده به خصوص به آذین که اخیراً آزاد شده (محمود اعتمادزاده) و خواستار جمهوری تنها و نه جمهوری اسلامی شده بود امروزه همه جا سخنرانی دارد. گروه های دانشجویی همچنین فعال شده اند و مقداری درگیری هم در بین گروههای چپ و اسلامی دانشگاه، در دانشگاه تهران پیش آمده است.
۵ - اوضاع طوری است که ایجاب می‌کند که جنبش اسلامی به سرعت به برنامه ریزی خود بیفزاید. بازرگان می‌خواست که دولت آمریکا بداند واقعیت همین است و خواستار حمایت و تفاهم ما شده بود.
وقتی پرسیده شد چه نوع حمایتی خواسته اند توسلی گفت: صرفاً درک این مسئله که نهضت به کجا می‌رود و با نفوذ کردن در ارتش از اغتشاشاتی که ممکن است در ارتش به وجود بیاورد، جلوگیری بشود.
کارشناس سفارت گفت: آمریکا از یک راه حل صلح آمیز و آرام پشتیبانی خواهد کرد و از نهضت آزادی خواست که با دولت فعلی ایران کنار بیاید. توسلی گفت: این مسئله در جریان است.
۶- برنامه ریزی بر اساس قول بازرگان چنین می‌باشد:
خمینی اسامی اعضای شورای انقلاب اسلامی را در ۱۹ یا ۲۰ ژانویه اعلام خواهد کرد. بازرگان و رهبر جبهه ملی، کریم سنجابی حتماً در شورا خواهند بود، اما دیگر اسامی مشخص نیست. یک نکته مهم این است که در شورای انقلاب رهبران مذهبی نخواهند بود. توسلی گفت: طرح هایی که هنوز به طور کامل فاش و مشخص نشده شامل گروه ویژه مشورتی متشکل از رهبران مذهبی مانند طالقانی و منتظری می‌باشند.
به دنبال اعلام موجودیت شورای اسلامی احتمالاً استعفای اعضای مجلس و نخست وزیر که از ۱۷ ژانویه آغاز شده است ادامه خواهد داشت.
انتظار می‌رود که بختیار خود پیشقدم شود و قدرت را به شورای انقلاب اسلامی واگذار کند، که انتخابات منصفانه ای به زودی برنامه ریزی شود. (توسلی فکر می‌کرد که این کار حدود دو یا سه ماه به طول خواهد کشید ولی هنوز تصمیم قاطعی گرفته نشده است. )

۷ - در جواب سؤال ارتباط بین شورای خمینی و شورای سلطنت که ارتش به آن وفادار بود توسلی گفت: می‌داند که در این مورد تلاش هایی در جریان است که او از ماهیت آن خبر ندارد. (توضیح: توسلی آشکارا معلوم است که از تلاش های میناچی خبری ندارد. مراجعه شود به:
مرجع A پاراگراف ۲ REF A PERT 2
۸- بازگشت خمینی هنوز قطعی نیست اما به طوری که بازرگان گفته خمینی بازگشتش را تا کسب قدرت واقعی توسط شورای انقلاب و تحت کنترل قرار دادن بیشتر ارتش به تأخیر خواهد انداخت. این تصمیم به طور مداوم تحت بررسی است. منبع خبری تصور کرده که این مسئله احتمالاً به این معنی است که خمینی در ۶ تا ۱۰ روز آینده به ایران باز می‌گردد. مذاکره به قول منبع خبری مبنی بر ادامه تماس های مداوم در روزهای آینده پایان یافت.
۹- نظریه و تحلیل: این خوش برخوردترین ملاقات توسلی با گزارشگر بوده است و به نظر می‌رسد که با برخورد خودش می‌گوید که آمریکا در ارزیابی اوضاع، واقع بین تر از سابق بوده است. او روشن ساخت
که بر اساس دستورات بازرگان صحبت می‌کرد. بازرگان فکر می‌کرد که مهم است نکاتی را که او ارائه داده است، آمریکا آنها را درک بکند. بر اساس این امتیاز، او به حدی به اهداف آینده نهضت آزادی خوش بین بود که تاکنون نسبت به هیچ چیز نبوده است و مایل بود که زمینه‌هایی را که او اطلاع کاملی از آنها نداشت مشخص بکند. در حالی که او یا از تلاش هایی که برای آشتی دادن شورای سلطنت و شورای خمینی (REF A) شده خبر نداشت و یا در ریاکاری مهارت دارد (گزارش دهنده به نظر اولی معتقد است). او متقاعد شده است که راه حل برای انتقال قدرت پیاده خواهد شد. طریقه راحت و آرامی که انتظام و توسلی با مشکلات دولت قانونی در چهارچوب اسلامی برخورد می‌کنند به شایعات رایجی که خمینی با بختیار معامله و سازش کرده قوت و اعتبار می‌بخشد.
(مراجعه شود به گزارش (SRF – SIA ) سیا) اگر این حتی یک واقعیت باشد، به نظر می‌رسد که نهضت آزادی به نقش ارتش آگاهی ندارد که براساس اطلاعات ما به هیچ وجه آماده مسامحه کاری نیست و راه حل نهضت آزادی را بدون درگیری و بحث های سخت می‌پذیرد.
۱۰- در جواب سؤال در مورد بازگشت خمینی، این اولین بار بود که یک شخص مسئول در نهضت احتمال می‌داد که خمینی ممکن است بازگشت خود را تا استقرار و چهارچوب اسلامی چه توسط مصالحه چه با زور، به تأخیر اندازد.
مشکل این طرح از نقطه نظر خمینی می‌تواند این باشد که او تاکنون از طرف گروه های مختلف داخل کشور برای بازگشت تحت فشار است. مطبوعات محلی تاکنون چند پیام مبنی بر درخواست بازگشت او گزارش کرده اند و بنا به گزارشات علی امینی در پاریس است تا از او بخواهد که برگردد. ما حداقل بعضی از این درخواست ها را حقیقی قلمداد می‌کنیم نه فقط آنچه که در فارسی به عنوان تعارف معمول است.
۱۱- مذاکره با مقامات نهضت آزادی در دو سه روز گذشته به اضافه اظهارات مختلفی که از پاریس می‌آید (مراجعه شود به عنوان مثال REF B ) این مسئله را نتیجه می‌دهد که تزلزل و تردیدهایی در فکر خمینی هست و همچنین نمایانگر افزایش اختلاف میان اطرافیان خمینی می‌باشد.
این نکته بر ما آشکار می‌سازد که زمانی که مذاکرات در اینجا ادامه دارد، در پاریس یک عدم است که ما نه در یک سردرگمی سیاسی هستیم و نه قوه پیشرفت تدریجی، و حل اختلافات مهم را متعهد شده ایم.
تنها مشکل این است که خمینی به هر دلیل از بازگشت فوری صرف نظر کرده است. بنابراین امکاناتی برای مذاکرات بیشتر حداقل فعلاً حاصل شده است.
سولیوان

منبع: اسناد لانه جاسوسی آمریکا - جلد 1 - کتاب 1 - صفحه 503