معرفی علینقی عالیخانی وزیر اقتصاد

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: سفارت امریکا، تهران - 65 - A

محرمانه

به: وزارت امورخارجه

1342-04-09- 1963-06-30

متن سند

عالیخانی، علینقی - 2

تاریخ: 30 ژوئیه 1963 - 1342/05/08

محرمانه

از: سفارت امریکا، تهران - 65 - A

به: وزارت امورخارجه

موضوع: مذاکره با وزیر اقتصاد، عالیخانی

صورت مذاکرات بین مأمور گزارشگر و وزیر اقتصاد ایران علینقی عالیخانی که در 28 ژوئیه 1963 انجام شد به پیوست می باشد. وزیر به چند مورد مختلف اشاره نمود از جمله برنامه های وی برای توسعه صنایع بومی (دستی) در استان های ایران، فروش ارزان از سوی اتحاد جماهیر شوروی و چین کمونیست، توجه ملحوظ شده برای پیوستن به GATT(1) و بالاخص یک هشدار محکم که اگر کشورهای غربی یک سیاست مشترک جهت کمک به کشورهای در حال توسعه و مشکلات تجاری آنها اتخاذ ننمایند، ایران ممکن است برای ایجاد وابستگی های نزدیک تر اقتصادی با اتحاد جماهیر شوروی تحت فشار قرار بگیرد.

اظهارنظر: مشکلات وابستگی های تجارت خارجی ایران توسط وزیر عالیخانی به کشورهای بلوک شوروی مسئله جدیدی نیست. همان گونه که سفارت در گزارشات متعدد اعلام نموده است، تعدادی از

مقام وزارتخانه وی به سفارت گفته اند که اگر کشورهای غربی نسبت به پذیرش نیازهای تجاری ایران با دید بازتر و موافق تری توجه نکنند، مجبور خواهد شد که به بلوک شرق نزدیک شود.

به هر حال با امضای اخیر قرارداد فنی ایران و شوروی، برای پروژه های توسعه ای در ایران، که با فرآورده های ایران پرداخت شود، اظهارات وزیر عالیخانی در مقایسه با آنچه در گذشته گفته می شد بیشتر جنبه عینی و شاید مفهوم پیدا کرد.

از طرف سفیر وابسته بازرگانی توماس سی. استیو

پیوست: صورت مذاکرات

خیلی محرمانه

زمان: 28 ژوئیه 1963 - 1342/05/06

مکان: ناهار در منزل شاهزاده عضد، تهران

صورت مذاکرات شرکت کنندگان: دکتر علینقی عالیخانی، وزیر توماس سی. استیو وابسته بازرگانی، سفارت آمریکا

موضوع: اظهار کلی توسط وزیر اقتصاد

در طول یک مذاکره اجتماعی، وزیر عالیخانی اظهار داشت که در آینده نزدیک در نظر دارد که سفری «به داخل کویر»، از جمله شهرهایی نظیر کرمان، بم و احتمالاً بندرعباس، انجام دهد. هدف از این سفر کوشش برای توسعه صنایع بومی (دستی) است تا سطح استاندارد زندگی در مناطق استان ها افزایش یابد.

بعدها او در نظر دارد سفر مشابهی به آذربایجان بنماید. او فکر می کند که نسبتا با هزینه کمی می شود کارهای زیادی انجام داد.

«صن ایع بدون دودکش» اسمی بود که وی روی این صنایع گذاشته بود. یک مثال از این که چه کاری می شود کرد، کمک کردن در طرح های پارچه بافی است. او فکر می کرد مطلقا ضرورت دارد که کاری انجام شود تا از مهاجرت مردم شهرستان ها به تهران، که در آنجا تبدیل به ولگردان می شوند، جلوگیری کند.

از دکتر عالیخانی سؤال شد که قرارداد فنی که اخیرا بین ایران و شوروی جهت ساختمان یک سد، سیلوها و ماهیگیری به امضا رسیده است، که متضمن پرداخت توسط ایران از تولیدات می باشد، آیا ممکن است در مقید کردن کالاهای صادراتی ایران مؤثر باشد، و این که آیا این کالاها از سهمیه قرارداد تجاری ایران و شوروی برداشت خواهند شد یا چیزی بیشتر از آن خواهند بود. او گفت که این در قرارداد این سال، اثری نخواهد داشت. از او سؤال شد آیا تولیدات فقط شامل میوه خشک می شود. او پاسخ داد که می تواند شامل سایر فرآورده های کشاورزی، نظیر پنبه نیز باشد. از او سؤال شد آیا این مسئله بدین معنا نیست که در سال های آینده ممکن است مانع ایران در تحصیل ارز از فروش چنین محصولاتی باشد، زیرا ایران مجبور خواهد بود آنها را به اتحاد جماهیر شوروی بفروشد. او گفت این مربوط خواهد بود به «همپیمانان دوست غربی» ایران.

با بازتر کردن این بحث، او گفت که سر خورده و ناراضی است، برای مثال از نحوه برخورد کشورهای جامعه اقتصادی اروپا که اعلام نموده اند، اقداماتی نظیر اصلاحات ارضی در ایران را تأیید می نمایند، ولی هیچ اقدام کمک کننده ای برای رفع مشکلات تجاری ایران انجام نداده اند. او گفت این نکته را در سخنرانی اخیرش در بروکسل اظهار داشته است. او گفت همین اصل در مورد سیاست ایالات متحده و غرب در مورد صادرات کرومیت ایران، همان گونه که در ملاقات اخیر با وزیرمختار و رایزن اقتصادی مورد بحث

ص: 577

قرارداد (شماره 746 - A سفارت)، صادق است. آقای استیو اظهار داشت که چنین مواردی نظیر کرومیت ممکن است بهتر باشد که جهت در برگرفتن کشورهایی نظیر شوروی در تبادلات چند ملیتی مورد بحث قرار گیرند تا تبادلات دوجانبه. دکتر عالیخانی گفت ممکن است این طور باشد، ولی ابتدا کشورهای غربی، بایستی به یک اتفاق نظر در مورد سیاست در کمک به کشورهای در حال توسعه برای رفع مشکلات تجاری آنها دست یابند.

آقای استیو اظهار داشت که دولت ایالات متحده به مسائل تجاری کشورهای در حال توسعه علاقمند است و دریافته است که این کار در چهارچوب GATT سودمند خواهد بود. او پرسید که آیا ایران در نظر دارد به GATT بپیوندد. وزیر عالیخانی اظهار داشت که دولت ایده پیوستن به آن را بررسی کرده است و اخیرا ناظری برای شرکت در نشست GATT در ژنو اعزام نموده است.

آقای استیو گفت او فکر می کند که یکی از وجوه مهم مشکلات تجاری کشورهای در حال توسعه، کنترل کیفیت است. او اظهار داشت که با معاون وزیر، ضیائی در مورد امکان استفاده از تولیدات ساخت ایالات متحده جهت نگهداری میوه خشک تماس گرفته است و این که روز گذشته او یک نامه مفصل از یک شرکت امریکائی درگیر در این مسائل (صنایع تولیدات تقطیری، روچستر نیویورک) دریافت داشته است که در آن پیشنهاد کرده اند نمونه هایی را برای وزارت اقتصاد ارسال نمایند، و این که در نظر دارد یکی دو روز دیگر با دکتر ضیائی مذاکره نماید. وزیر عالیخانی اظهار داشت که امیدوار است خودش حضور داشته باشد، زیرا نگهداری و حفظ میوه خشک یک مسئله بزرگ برای ایران است. او اظهار داشت که اخیرا آلمان غربی، ایران را به مدت دو سال از سیاست عدم قبول نگهدارنده سولفور / پارافین که معمولاً از سوی ایران استفاده می شود، مستثنی نموده است. ولی به هر حال این مسئله ابتدایی است و هرگونه کمکی که سفارت بتواند ارائه نماید، موجب تشکر خواهد بود.

آقای استیو اظهار داشت، در مورد کنترل کیفیت، نماینده ای از یک شرکت امریکائی (شرکت ماشین آلات مواد غذایی و شیمیایی) در شهر است و علاقمند به مذاکره با آقای وزیر برای یک پروژه بلند مدت، متضمن یک وام 18 میلیون دلاری از بانک صادرات - واردات برای نصب ماشین آلات فرآورده های مواد غذایی در ایران، می باشد. او گفت که این پروژه پریروز با آقای ولک از بانک صادرات و واردات مورد بحث قرار گرفته بود.

وزیر عالیخانی اظهار داشت که او هم مایل به بحث در این مورد است و از آقای استیو خواست فردا به دفترش تلفن کند تا قرار ملاقاتی گذاشته شود.

آقای استیو پرسید آیا اظهاریه مندرج در جراید امروز صبح تهران مبنی بر این که ایران در نظر دارد وارد تجارت رسمی با چین کمونیست شود، زیرا بسیاری فرآورده های چین کمونیست از طریق هنگ کنگ و سایر کشورها وارد بازار ایران می شوند، بدون این که فرآورده های ایران به چین کمونیست فروخته شوند، حقیقت دارد؟ وزیر عالیخانی اظهار داشت که این گزارش دروغ است و او هم اکنون این واقعیت را به ناشر آن اطلاع داده است. او اذعان نمود که محصولات چین سرخ در ایران مسئله ایجاد کرده اند. او گفت که در چین کمونیست بوده و می داند آنها چگونه عمل می کنند، آنها در مورد قیمت چانه نمی زنند، آنها حدودا می پرسند کمترین قیمتی که ایران می تواند از جای دیگری خرید نماید، چقدر است، و بهای کمتری پیشنهاد می کنند.

ص: 578

او گفت به هر حال کیفیت کالاهای چین سرخ خیلی پایین است. آقای استیو گفت بایستی تصمیم گرفت که به مسئله کیفیت اهمیت داده شود یا بهای کالا. دکتر عالیخانی بلافاصله گفت که شوروی نیز در فروش کالاهای ارزان به ایران دست دارد، ولی در مورد آنها معمولاً کیفیت کالاها خیلی بالاتر است. او به عنوان مثال صادرات پلاستیک شوروی ایران را ذکر نمود که قیمت ارزان آن موجب ورشکسته شدن یک کارخانه پلاستیک در ایران گردید.

1- GATT= General Agreement on tariffs and Trade قرارداد کلی در مورد تعرفه و تجارت

منبع: کتاب اسناد لانه جاسوسی - جلد 8 - کتاب 8 - صفحه 576