بیانیه شکست عملیات نجات

یادداشت ویراستار

در 25 آوریل 1980، کاخ سفید بیانیه‌ای کوتاه دربارۀ عملیات نجات که به شکست انجامید، منتشر کرد. رئیس‌جمهور جیمی کارتر، متعاقب این بیانیه، سخنرانی طولانی‌تری برای مردم آمریکا در ساعت 7 صبح همان روز ایراد کرد. کارتر در این سخنرانی، ضمن اشاره به جزئیات عملیات نجات، توضیح داد که این مأموریت که ماه‌ها برنامه‌ریزی آن به طول انجامیده بود، تنها زمانی اجرا شد که روشن شده بود مقامات ایران «نتوانستند یا نمی‌توانند این بحران را با ابتکار خود حل کنند». او همچنین نکاتی راجع‌به تصمیم برای نجات گروگان‌ها و نیز لغو عملیات بیان کرد: «من همۀ مسئولیت این قضیه را به عهده می‌گیرم.»[1]

سپس دولت کارتر مشغول سروسامان دادن به پیامدهای عملیات نجات شکست‌خورده شد؛ ازجمله مبادلۀ پیام با متحدین آمریکا و نیز سران کنگره، بحث میان مشاورین برای انجام یک عملیات نجات جدید، دیدار با مجروحین، برگزاری کنفرانس خبری، پذیرش استعفای وزیر امور خارجه، سایروس ونس و حضور در مراسم خاک‌سپاری کشته‌شدگان در منطقۀ صحرای یک.

کارتر بشخصه از سلطان قابوس‌بن‌سعد عمّان، شاهزاده فهدبن‌عبدالعزیز آل‌سعود، معاون اول نخست‌وزیر عربستان سعودی و رئیس‌جمهور مصر، انور سادات، به‌خاطر استفاده از تأسیسات و امکانات موجود در خاک آن‌ها، به‌عنوان بخشی از عملیات نجات بدون اطلاع قبلی، عذرخواهی کرد. کارتر به سلطان قابوس اطمینان داد که درصورت به‌خطرافتادن امنیت عمان به‌خاطر اقدامات آمریکا، او «کمک فوری» به این کشور خواهد کرد. همچنین به شاهزاده فهد قول «حمایت کامل برای حفظ تمامیت ارضی عربستان سعودی» را داد.[2]

 قابوس ابتدا «عصبانی» بود، ولی سپس از ایالات متحده خواست تا «هر اقدام ممکن را برای جلوگیری از علنی‌شدن ارتباط عمان یا جزیرۀ مصیره با عملیات در ایران، انجام بدهد».[3] سادات در پاسخ گفت: درحالی‌که «همگان می‌دانستند که مصر اعلام کرده بود که آمادۀ پشتیبانی از چنین اهداف انسانی است»، ولی این کشور به‌منظور اجتناب از انتقاد، قصد ندارد هیچ‌گونه اظهارنظر عمومی داشته باشد و اگر هم چنین اتفاقی بیفتد، در قالب انکار و ردیّه خواهد بود.[4]

معاون وزیر امور خارجه، وارن کریستوفر، معاون وزیر دفاع، گراهام کلایتور و دستیار رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح، ژنرال جان پاستی، در روز 25 آوریل، گزارشی به نمایندگان متحدین ایالات متحده در واشنگتن دادند و شرحی تفصیلی از روند تصمیم‌گیری ارائه کردند.[5] آن روز، کارتر از ساعت 10:35 تا 11:35 ظهر، با سران دو حزب کنگره دیدار کرد.[6] روز بعد، کارتر پیامی خطاب به رئیس مجلس، توماس اونیل و رئیس موقت سنا، وارن مگنوسون،[7] نوشت و ضمن تشریح روند عملیات نجات، به آن‌ها اطمینان داد که در چهارچوب قانون اختیارات جنگ[8] عمل کرده است.[9]

در 26 آوریل، از ساعت 10:30 تا 11:34 ظهر، کارتر همچنین دیداری با مشاورین ارشد داشت تا دربارۀ امکان و مطلوب‌بودن انجام یک عملیات نجات دیگر بحث کنند. حاضرین در این جلسه عبارت بودند از مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور، زبیگنیف برژینسکی، وزیر دفاع، هارولد براون، اداره‌کنندۀ اطلاعات مرکزی، استانسفیلد ترنر، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح، ژنرال دیوید جونز، فرمانده نیروهای رزمی مشترک، سرلشکر جیمز وات، فرمانده پایگاه صحرایی، هانتر،[10] متعلق به ارتش.[11]

همان‌گونه که بعدها ترنر نقل می‌کند، جلسه بی‌نظم و آشفته بود. وات، کسی که ترنر معتقد بود باید به‌خاطر شکست عملیات، عذرخواهی می‌کرد، برای کارتر از اینکه چگونه به‌خوبی عملیات را فرماندهی کرده است، سخن گفت. کارتر واکنشی نشان نداد. ترنر بحث دربارۀ پیشنهاد انجام عملیات جدید را بی‌‌حاصل توصیف کرده است. پیشنهادها به‌سمت یک حملۀ همه‌جانبه علیه ایران توسط چندین لشکر رفت و وات سخن همه را قطع می‌کرد.

در یک مقطع، کارتر این‌گونه یادآوری کرد که «اگر اجازه بدهید، حرفش تمام شود»، می‌توان به پیشرفت‌هایی رسید. ترنر این‌گونه نوشته است که درنهایت، کارتر با استیصال پایان جلسه را اعلام کرد.[12] همان روز، کارتر با اعضای تیم دلتا و نیز پنج ایرانی که به انجام مأموریت کمک کرده بودند، دیدار کرد.[13] او در 28 آوریل در سن آنتونیو، در تگزاس، با مجروحین عملیات دیدار کرد و سپس به خبرنگاران گفت به‌خاطر تمایل ایران برای نشان‌دادن اجساد آمریکایی‌های کشته‌شده، «مستغرق در احساسات و پر از حس انزجار و وحشت» بوده است.[14]

اشارۀ او به رویدادهای 27 آوریل است که در جریان آن‌ها، شورای انقلاب درظاهر تحت هدایت آیت‌الله خلخالی، اجساد نظامیان ارتش آمریکا را به محوطۀ سفارت این کشور در تهران منتقل کردند. در آنجا و جلوی چشم روزنامه‌نگاران، پوشش دور اجساد برداشته شد و بدن‌های سوختۀ این افراد‌ نمایان شدند. در یک برهه، خلخالی یک دست را بلند کرد تا ساعت مچی آن را نشان بدهد. او قسم خورد که این اجساد تحویل دولت آمریکا نخواهد شد؛ چراکه دولتی «ناشایست» است.[15]

کارتر در 28 آوریل «با افسوس»، استعفای وزیر امور خارجه، سایروس ونس، را پذیرفت. کارتر برای ونس نوشت: «چون شما نتوانستید از تصمیم من دربارۀ عملیات نجات در ایران حمایت کنید، تصمیم درستی برای استعفا گرفته‌اید.» ونس روز 21 آوریل، پیش‌از مأموریت نجات، نامۀ استعفای خود را به‌خاطر تصمیمات دربارۀ ایران، تقدیم دولت کرده بود.[16] کارتر روز 29 آوریل، سناتور ادموند موسکی را به‌عنوان وزیر امور خارجۀ ایالات متحده منصوب کرد.[17]

کاردار و گروگان، بروس لینگن، به نمایندگی از همۀ گروگان‌ها، «شجاعت کارتر را در گرفتن تصمیمات سخت برای انجام عملیات نجات ستودند». لینگن خاطرنشان کرد که ما «کاملاً ناامیدی را که او در لغو اجباری عملیات حس می‌کند، درک می‌کنیم».[18]

سرانجام ایران اجساد سربازان آمریکایی را که در ایران کشته شده بودند، به این کشور بازگرداند. کارتر در 9 می، سوگواره‌ای را در مراسم خاک‌سپاری آن‌ها در آرامستان ملی آرلینگتون[19] ایراد کرد:

«من به نمایندگی از همه آمریکایی‌ها، خطاب به سربازان گمنامی که هر روز جان خود را به‌خاطر اشاعه صلح و حفظ توان نظامی کشور فدا می‌کنند و نیز عزیزان آنهایی که در ایران کشته شدند، می‌گویم: خطری که به جان خریدید، رنج‌هایی که متحمل شدید، آنچه از دست دادید، بی‌فایده نبوده است. دعا می‌کنم آن‌هایی که همچنان در اسارت هستند، بدون خون‌ریزی آزاد شوند و همۀ آن‌هایی که از ترور برای تحت فشار قرار دادن مردم بی‌گناه استفاده می‌کنند، بی‌فایده‌بودن جنایات خود را ببینند.»[20]