فشارهای بیشتر به ایران

خلاصۀ نتایج جلسۀ کمیتۀ هماهنگی ویژه[1]

واشنگتن، 28 نوامبر 1979، ۹ـ10:20 صبح

موضوع:

           ایران

شرکت‌کنندگان:

 وزارت امور خارجه

وزیر سایروس ونس

وارن کریستوفر**

دیوید نیوسام**

هارولد ساندرز**

وزارت دفاع

وزیر هارولد براون

گراهام کلایتور**

وزارت خزانه‌داری

رابرت کارسول**

ستاد مشترک نیروهای مسلح

ژنرال دیوید جونز

ژنرال جان پاستی**

سازمان سیا

دریابُد استانسفیلد ترنر

فرانک کارلوتچی**

وزارت دادگستری

دادستان کل بنیامین سیویلتی**

شورای امنیت ملی

سرهنگ ویلیام اودوم**

گری سیک

کاخ سفید

چارلز کیربو[2]

پلیود کاتلر**

همیلتون جردن

جودی پاول

زبیگنیف برژینسکی

افراد با این علامت «**»، تنها در بخش اول جلسه حضور داشتند.

مسائل داخلی

1. نقطه‌نظرات رئیس‌جمهور: برژینسکی گزارشی از تصمیمات رئیس‌جمهور در جلسۀ روز گذشته را ارائه کرد.[3] او از پیشنهاد راه‌اندازی یک پویش توسط سناتور متیاس[4] حمایت می‌کند. جودی پاول گفت که این کار انجام شده است. رئیس‌جمهور با تصاحب نهادهای ایرانی توسط ایالت نیویورک موافق نبود، بلکه معتقد بود که تظاهرات مادامی که به پارک لافایت[5]، پارک ریاست‌جمهوری[6] و کنگره کشیده نشود، باید ادامه پیدا کند. همچنین او با ادامۀ موضع کنونی درقبال پرداخت‌های مالی دانشجویان ایرانی موافقت کرد. (خیلی محرمانه)

2. دارایی‌های ایران: روند دادخواهی ادامه دارد. پیش‌بینی ما مواجهه با یک چالش جدی قضایی در لندن نسبت‌به سه‌میلیارد دلار موجودی حساب بانکی شرکت ملی نفت ایران در بنک آو آمریکاست. وزارتخانه‌های خزانه‌داری و دادگستری درحال تلاش برای استخدام وکیل در لندن هستند و وزیر میلر هم امروز برای مذاکره به لندن می‌رود. طی چند هفتۀ آینده، حکم صادر خواهد شد. ژاپنی‌ها در موضوعات مالی چندان کمکی نکرده‌اند. درخواست صریح‌تری مبنی‌بر همکاری برای آن‌ها ارسال خواهد شد. (سرّی)

3. موجودی حساب بانکی ایران: در جلسۀ فردا، وزراتخانه‌های امور خارجه، خزانه‌داری و سازمان سیا، در راستای پیشنهاد رئیس‌جمهور مبنی‌بر تسریع روند محدودسازی دسترسی ایران به حساب‌های بانکی خود، گزینه‌های موجود در این زمینه را ارائه خواهند کرد. (سرّی)

4. مهاجرت: با بیست‌هزار دانشجو مصاحبه کردند و دادستان کل معتقد است که اکنون زمان ارسال پیام تبریک ازسوی مقامات عالی‌رتبه برای سازمان خدمات مهاجرت و تابعیت است. پیش‌نویسی در این زمینه آماده خواهد شد. تا هفتۀ آینده دستورالعمل برای موارد استثنایی که ملاحظات انسان‌دوستانه دارند، باید تدوین شود تا از اخراج گروه‌های اقلیت و سایر افرادی که در معرض خطر هستند، جلوگیری گردد. (خیلی محرمانه)

مسائل سیاسی ـ نظامی

1. دیوان بین‌المللی دادگستری: به‌دلیل تعویق نشست شورای امنیت تا آخر هفته، پیشنهاد وزارت امور خارجه که موردموافقت کمیتۀ هماهنگی ویژه نیز قرار گرفت، این بود که هم‌زمان دعوی خود در دیوان را نیز پیگیری کنیم؛[7] نکته‌ای که امروز بیشتر باید درموردش با رئیس‌جمهور گفت‌وگو شود. دادستان کل نگرانی خود را دربارۀ زمان‌بندی ارائۀ درخواست به دیوان ابراز کرد؛ با این استدلال که چنین اقدامی ممکن است سبب پیچیدگی بیشتر درخواست متنوع ما، محرکی برای ارائۀ دعوی متقابل و متهم‌شدن به فعالیت جاسوسی گردد. وزیر ونس اظهار داشت که این اتهامات درهرصورت، آخر این هفته مطرح خواهند شد. (سرّی)

سپس کمیتۀ هماهنگی ویژه جلسه‌ای محرمانه با حضور مقاماتی که در کمپ دیوید حضور داشتند، تشکیل داد تا دربارۀ راهبرد کلی کشور بحث کنند.[8] (خیلی محرمانه)

نگرش عموم مردم به گروگان‌ها: قبل‌از آغاز بحث اصلی، وزیر ونس یادآور شد که گزارش انتقال گروگان‌ها به مکانی دیگر خارج از سفارت،[9] احتمالاً به‌زودی افشا خواهد شد؛ چراکه این مسئله دست‌کم در چهار پایتخت و حتی در واشنگتن منتشر شده است. او پیشنهاد کرد که آمادۀ واکنش سریع باشیم و بیانیه‌ای صادر کنیم مبنی‌بر اینکه مشغول بررسی این شایعات هستیم؛ بنابراین درحال‌حاضر، نمی‌توانیم صحت‌وسقم آن‌ها را تأیید کنیم. همچنین باید آماده باشیم که بگوییم پیامی در این رابطه برای مقامات ایران ارسال کرده‌ایم و قصد داریم تا زمینه‌سازی لازم برای پیامدهای احتمالی این اقدام را صورت بدهیم تا بدین‌وسیله، گمانه‌زنی مطبوعات را ساختارمند نماییم. (خیلی محرمانه)

از یک سو، این کار به‌معنای نظارت کمتر متمرکزشده است. ازسوی دیگر، امکان دارد با اطلاعات دربارۀ مین‌گذاری سفارت و... همسو شود و شاهدی به حساب آید برای اینکه این کار اقدامی برای حفاظت از گروگان‌هاست. وزارت امور خارجه درحال تهیۀ بیانیه‌ای است که ضمن اشاره به این نکات، دوباره تأکید می‌کند که ما مقامات تهران را مسئول امنیت جانی گروگان‌ها می‌دانیم. (خیلی محرمانه)

گام‌های بعدی: (تمامی مطالب زیر به‌کلی سرّی هستند.)

دکتر برژینسکی آغازگر بحث بود و اظهار داشت که ممکن است با شرایطی مواجه شویم که ایران همۀ اقدامات دیپلماتیک و بین‌المللی ما را به چالش بکشاند و در ضمن، به‌‌تدریج حمایت داخلی و جهانی از آمریکا را نیز با تمرکز بر فعالیت‌های اطلاعاتی این کشور، تضعیف می‌کند. در همین زمان، ما خود را در راهبردی قضایی که دستمان را می‌بندد، گرفتار کرده‌ایم. رئیس‌جمهور از گروه خواست تا دربارۀ گزینه‌های زیر تأمل کنند، آن‌ها را اصلاح نمایند و سپس با او در این رابطه تبادل‌نظر داشته باشند:

1.      تلاش برای محکومیت شدید ایران توسط شورای امنیت؛

2.      خروج شاه از کشور در پایان هفتۀ جاری: این نگرانی وجود دارد که درصورت اجازه‌یافتن شاه برای خروج از کشور، خمینی تصمیم به برگزاری محاکمه بگیرد؛

3.      آشکارا خواستار تحریم صادرات همۀ کالاها به ایران شویم تا زمانی که گروگان‌ها آزاد بشوند و همچنین از سایر کشورها نیز بخواهیم تا در این زمینه ما را حمایت کنند؛

4.      تلاش برای تحریم ایران در چهارچوب فصل هفتم منشور سازمان ملل؛

5.      مین‌گذاری بنادر ایران و صدور بیانیه مبنی‌بر اینکه درصورت آسیب‌دیدن گروگان‌ها، ایران با مجازات‌های سنگینی روبه‌رو خواهد شد و اگر آن‌ها آزاد شوند، عملیات مین‌گذاری لغو خواهد گردید؛

6.      نشان‌دادن واکنش‌هایی شدیدتر که برای شرایط آسیب‌دیدن گروگان‌ها برنامه‌ریزی شده‌اند.

دکتر برژینسکی این سؤال را مطرح کرد که آیا باید به‌‌جای اینکه اجازه دهیم بحران کنونی عادی گردد و فروکش کند، شرایط را به‌شکلی حساب‌شده تشدید کنیم تا سایر کشورها نیز برای حمایت ما اقدام کنند؟

همیلتون جردن اعتقاد داشت که نه‌تنها موقعیت سیاسی رئیس‌جمهور بلکه منافع ملی کشور نیز در معرض خطر هستند. تعجب او از این بود که چرا شرایط تاکنون رو به وخامت نرفته است و نمی‌دانست که چگونه کشور برای دو یا سه ماه بدین‌شکل حرکت کرده است.

وزیر ونس نیز ضمن اعلام موافقت پرسید که چه اقدامی برای تغییر وضعیت کنونی به‌شکلی که سبب بدترشدن آن نشود، می‌توان انجام داد؟

همیلتون جردن گفت که به‌محض خروج شاه از کشور، آن‌ها قطعاً واکنش نشان می‌دهند. با وجود تمامی مسائل جاری، احتمال وقوع اتفاقات زیادی در هفتۀ آتی می‌رود. ما نباید شرایط را قبل‌از امتحان تمامی راه‌های دیپلماتیک، وخیم‌تر کنیم. تا زمانی که همۀ گروگان‌ها آزاد نشوند، منافع ما به‌طور کامل محقق نخواهد شد.

وزیر ونس اعتقاد داشت که موارد یک تا چهار را می‌توان اجرایی کرد، بدون اینکه خطری جدی جان گروگان‌ها را تهدید کند. نقطۀ بحرانی مسئلۀ مین‌گذاری است.

دکتر برژینسکی و وزیر براون اظهار داشتند که از تهدید به مین‌گذاری می‌توان برای ترغیب دیگر کشورها به همراهی با ما در اعمال فشار بر ایران استفاده کرد.

وزیر ونس در پاسخ، این‌گونه گفت که اگر چنین اقدامی در چهارچوب فصل هفتم تحریم‌ها صورت بگیرد، یکی محسوب می‌شوند، در غیر این صورت کاملاً متفاوت خواهند بود.

همیلتون جردن اضافه کرد که شوروی می‌تواند تحریم‌ها را وتو کند و این به‌معنای پایان سالت 2 است.

سپس از همۀ حاضرین در جلسه نظرخواهی شد.

وزیر براون اظهار داشت که کلید مسئله در این است که آیا خطری گروگان‌ها را مستقیماً تهدید می‌کند یا خیر. اگر این‌گونه باشد، ما باید آمادۀ اجرای اقدامات محکم باشیم. او نیز اعتقاد داشت که مین‌گذاری سبب می‌شود که گروگان‌ها بیشتر در خطر بیفتند. احتمالی پنجاه‌پنجاه است که برخی از آن‌ها در واکنش به این کار کشته شوند. سؤال این است که ما تا چه زمانی می‌توانیم صبر کنیم؟ در طول زمان، احتمال آسیب‌دیدن گروگان‌ها افزایش می‌یابد و از توانایی ما برای اقدام نیز کاسته می‌شود. موارد یک تا چهار را می‌توان به‌سرعت عملیاتی کرد.

وزیر ونس گفت که به‌کاربستن تمامی راهکارهای دیپلماتیک موجود، دست‌کم یک ماه زمان می‌برد. وی که تصور نمی‌کرد که بتوانیم حمایت حتی متحدین نزدیک خود را در موضوع محاصره جلب کنیم، یادآور شد که در جریان بازکردن تنگۀ تیران[10] در سال 1967، حتی یک کشور هم تمایلی به همراهی با ما نداشت.[11]

ژنرال جونز در سخنان خود به نیاز همراه‌ساختن افکارعمومی مردم جهان و جهان اسلام اشاره کرد. اقدام محکم درهرحال، کارایی دارد؛ بسته به اینکه آیا موجه در نظر گرفته شود یا خیر. او اضافه کرد که همتای فرانسوی‌اش استفاده از زور را در شرایط کنونی زیان‌آور توصیف کرده است. بعید است فرانسه در اعمال تحریم اقتصادی، ما را همراهی کند. اگر بنادر را مین‌گذاری کنیم و بعضی از گروگان‌ها کشته شوند، گناهکار شناخته می‌شویم. می‌توان در ابتدا تنها بنادر واردات کالا را مین‌گذاری کرد.

وزیر ونس گفت که قبل‌از مین‌گذاری باید تقریباً همۀ آمریکایی‌ها را از جهان اسلام خارج کنیم.

دریابُد ترنر با اشاره به اتفاقات مکه و پاکستان، اظهار داشت که جایگاه ایالات متحده درحال تنزل است. مقامات تهران به‌اندازۀ ما متقاعد شده‌اند که در موضع حق قرار گرفته‌اند. اگر ما از خمینی پیشی گیریم، خطر ازدست‌دادن افکارعمومی جهان ما را تهدید می‌کند؛ بااین‌حال باید در برخی مقاطع استقامت کنیم. او برای سؤال از اینکه چه زمانی باید این‌گونه باشیم، پاسخی نداشت.

جودی پاول با هارولد براون در این موضوع که خطری که شهروندان ما را تهدید می‌کند در طول زمان تشدید شده است و جایگاه ما در داخل کشور نیز تنزل می‌یابد، موافق بود. زمان به ضرر ماست و گویا به نفع خمینی در حرکت است.

او موافق انجام اقداماتی برای تغییر این وضعیت بود؛ به‌هرحال، چنین اقداماتی نه‌تنها شهروندان ما را در معرض خطر قرار می‌دهد؛ بلکه بعید است که خمینی در آیندۀ نزدیک واکنش مثبتی نشان دهد. باید بدانیم که درصورت آسیب‌دیدن گروگان‌ها چه اقدامی می‌خواهیم داشته باشیم؟ انجام یک عملیات نجات ـ حتی اگر شانس موفقیتش کم باشد ـ می‌تواند یک گزینۀ مناسب باشد. نباید پیگیر فصل هفتم تحریم‌ها بشویم؛ مگر اینکه احتمال خوبی برای موفقیت وجود داشته باشد. وتوی شوروی ناخوشایند خواهد بود.

همیلتون جردن نیز موافق این مطلب بود و اضافه کرد که سایر اقدامات احتمالی ازسوی ما نیز می‌تواند به سالت آسیب بزند.

آقای کیربو این‌گونه گفت: «مادامی که از سلامت گروگان‌ها اطمینان داریم، مردم کنارمان خواهند بود. اگر آن‌ها گروگان‌ها را به خارج از سفارت منتقل کنند، شایعاتی مبنی‌بر اینکه یکی‌یکی کشته شده‌اند، پخش می‌شود. نباید تا زمانی که اطمینان کافی از حضور آن‌ها در سفارت به دست نیاورده‌ایم، اقدام شدیدی انجام دهیم. نبود چنین اطمینانی کار را دشوارتر می‌کند.» او نسبت‌به شوروی تردید داشت: «قطع صادرات ممکن است کارساز باشد، ولی اگر ایرانی‌ها تعدادی از گروگان‌ها را بکشند، ما نیز باید واکنشی مشابه داشته باشیم.» تنها فردی که او می‌خواست ضربه بخورد، خمینی بود.

دکتر برژینسکی موارد توافق‌شده را به شرح زیر جمع‌بندی کرد:

1.      هر اقدامی (مین‌گذاری یا نظامی)، سبب افزایش خطری می‌شود که گروگان‌ها را تهدید می‌کند؛

2.      اگر هرکدام از گروگان‌ها کشته شوند، باید واکنشی شدید نشان دهیم. مین‌گذاری کافی نیست؛

3.      باید از تمام راهکارها و مسیرهای دیپلماتیک استفاده کنیم؛

4.      چهار گام اول را ‌اکنون باید برداریم.

وزیر ونس با اجرای نکات یک و دو در فهرست رئیس‌جمهور موافق بود، ولی اعتقاد داشت که نباید از کشورهای دیگر برای همراهی درزمینۀ تحریم درخواست کنیم، مگر اینکه تمامی راه‌های دیپلماتیک را آزموده باشیم. این کار سه هفته تا یک ماه زمان می‌برد.

وزیر براون گفت که برای یک مسئله نباید صبر کنیم. باید فوری تأکید کنیم ـ احتمالاً در کنفرانس خبری امشب ـ که ناظران بی‌طرف روزانه با گروگان‌ها ملاقات می‌کنند.

آقای کیربو گفت که نمی‌توانیم برای دفاع از غرور و افتخار خود کاری انجام بدهیم بدون اینکه نتایج بد به‌ همراه نداشته باشد و احتمالاً ما را در بلندمدت گرفتار نکند.

وزیر ونس موافق بود.

همیلتون جردن اعتقاد داشت که تا وقتی اقدامی نکنیم، ممکن است گروگان‌ها برای مدتی نامعلوم در اسارت بمانند.

دکتر برژینسکی اضافه کرد که در همین زمان باید منتظر برگزاری محاکمه‌ها، اسناد اطلاعاتی و چرخش نگاه‌ها به‌سمت فعالیت‌های غیرقانونی آمریکا باشیم.

وزیر ونس اظهار داشت که مین‌گذاری سبب آسیب‌دیدن گروگان‌ها خواهد شد و تا زمانی که آن‌ها در سلامت هستند، او چنین کاری را توصیه نمی‌کند، حتی اگر محاکمه‌ها آغاز شوند. در نظر وی، «ایجاد اخلال در تجارت» لزوماً به‌معنای مین‌گذاری نیست؛ بلکه می‌تواند ناظر به تحریم نیز باشد.

دکتر برژینسکی در پاسخ گفت که بدون دخالت فیزیکی در مسئله، دیگران ما را همراهی نخواهند کرد.

وزیر ونس اعتقاد داشت که با حضور بنی‌صدر در نیویورک، نشست شورای امنیت یک هفته یا بیشتر به طول می‌انجامد و گفت‌وگوها نیز در کنار آن ادامه خواهد یافت. این روند ممکن است منتج به یک حرکت جدید بشود. او توصیه می‌کند که پروندۀ ما در دیوان بین‌المللی دادگستری، قبل‌از اینکه بنی‌صدر در نیویورک دعوی خود را اقامه کند، طرح شود. همیلتون جردن موافق این دیدگاه بود.

وزیر ونس اضافه کرد که تهدید به مین‌گذاری یا حملۀ نظامی می‌تواند نتیجه‌ای معکوس داشته باشد؛ یعنی بسیاری از دوستان را به دشمنان تبدیل کند. او خواستار یک محاصرۀ مسالمت‌آمیز به‌جای مین‌گذاری شد.

وزیر براون این‌طور استدلال کرد که محاصره ما را وادار می‌سازد تا اقدام نهایی غرق‌کردن یک کشتی را مرتکب شویم؛ درحالی‌که مین‌گذاری مسئولیت این اتفاق را به دوش کشتی می‌اندازد که به آب‌های مین‌گذاری‌شده وارد شده است. مین‌گذاری در مقایسه با محاصره، اقدامی منفعلانه‌تر است.

وزیر ونس گفت براساس گزارش‌ها، بعید است که شاه بتواند تا قبل‌از یک هفتۀ دیگر سفر کند.

همه موافق بودند که بحث بسیار خوب پیش رفته است و مقدمۀ لازم برای گفت‌وگو و تبادل‌نظر با رئیس‌جمهور را فراهم کرده است.