بررسی شرایط حمله نظامی

یادداشت ویراستار

در روز 20 نوامبر 1979، اعضای کابینۀ دولت کارتر سلسله جلساتی را برای بررسی تحولات مرتبط با بحران گروگان‌گیری، برگزار کردند. کمیتۀ هماهنگی ویژه، از ساعت 9 تا 10 صبح، تشکیل جلسه داد و موضوعات گوناگونی را بررسی کرد؛ ازجمله دیدگاه‌های اولیه دربارۀ نوع واکنش به محاکمۀ گروگان‌ها، مشورت‌های جاری در سازمان ملل و یک گزارش ویژه که توسط گروه میان‌سازمانی آماده شده است.

 معاون‌ رئیس‌جمهور، والتر ماندیل،[1] وزیر امور خارجه، سایروس ونس، معاون وزیر امور خارجه، وارن کریستوفر، دستیار وزیر امور خارجه در امور خاور نزدیک، هارولد ساندرز، وزیر دفاع، هارولد براون، گراهام کلایتور، از وزارت دفاع، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح، ژنرال دیوید جونز، ژنرال جان پاستی از ستاد مشترک نیروهای مسلح، اداره‌کنندۀ اطلاعات مرکزی، استانسفیلد ترنر، فرانک کارلوتچی از آژانس اطلاعات مرکزی، رئیس ستاد کارکنان کاخ سفید، همیلتون جردن، وزیر ارتباطات، جودی پاول، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور، زبیگنیف برژینسکی، قائم‌مقام مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور، دیوید آرون، ویلیام اودوم و گری سیک از شورای امنیت ملی در این جلسه حاضر بودند.[2]

رئیس‌جمهور جیمی کارتر، که به‌منظور شرکت در مراسم روز شکرگزاری در کمپ دیوید[3] به سر می‌برد، ساعت 11:19 ظهر با پاول تماس گرفت و اظهار داشت که به همراه ونس و دیگران جلسۀ اضطراری کمیتۀ هماهنگی ویژه را برگزار کرده است و پیش‌نویس یک بیانیه را در واکنش به سخنرانی‌ای که آیت‌الله روح‌الله خمینی قرار بود در آن روز ایراد کند، آماده نمایند.[4]

 ساعت 12:30 ظهر آن روز، سرویس اطلاع‌رسانی پخش خارجی[5]، سخنرانی خمینی را پخش کرد. خمینی در این سخنرانی، رئیس‌جمهور کارتر و رهبران هم‌فکر او را «دارودستۀ» سرکوبگران خواند که «بیماری خودستایی» دارند. وی اظهار داشت که بیماری محمدرضا شاه این بود که «تنها خود و افراد چاپلوس و دلقک‌ اطرافش را می‌دید و توجهی به مردم نمی‌کرد» و همین مسئله، منجر به نابودی‌اش شد.

او در ادامه گفت که کارتر «نیز از مشکلی مشابه رنج می‌برد، البته به‌شکلی حادتر، هرچقدر قدرت بیشتر شود، بر شدت بیماری افزوده می‌شود». براساس دیدگاه خمینی، گروگان‌ها جاسوس بودند و تا زمانی که شاه به ایران برنگردد، امکان محاکمۀ آن‌ها وجود دارد و در آن صورت «کارتر می‌داند که چه اتفاقی خواهد افتاد».[6]

آن روز عصر، چندین جلسه به بررسی موضوعات محاکمۀ احتمالی و اعدام گروگان‌ها و نیز سخنرانی خمینی پرداختند. از ساعت 1:30 تا 2 بعدازظهر در واشنگتن، آرون، ریاست جلسۀ مختصر گروه میان‌سازمانی را بر عهده داشت. رئیس ستاد برنامه‌ریزی سیاسی[7]، آنتونی لیک،[8] ساندرز، رابرت کومر و رابرت مورای، از وزارت دفاع، کارلوتچی و سیک در این جلسه حضور داشتند.

گروه میان‌سازمانی گزارش اقدامات احتیاطی که توسط کارگروه ایران تهیه شده بود را بررسی کرد. این طرح گزینه‌های آمریکا درصورت محاکمۀ گروگان‌ها و یا انتقال آن‌ها به زندان تحت کنترل سپاه را به‌تفصیل تشریح می‌کرد.

آخرین گزینه (مورد شمارۀ 31) در پیش‌نویس، برنامۀ انجام عملیات نظامی برای نجات گروگان‌هایی بود که حکم اعدام برای آن‌ها صادر نشده است. جلسۀ این گروه، ساعت 2 بعدازظهر به پایان رسید تا برخی از اعضا بتوانند در جلسۀ اضطراری کمیتۀ هماهنگی ویژه که کارتر دستور تشکیل آن را داده بود، حاضر شوند.[9]

جلسۀ اضطراری ساعت 2 بعدازظهر در واشنگتن برگزار شد. حاضرین عبارت بودند از: ونس، کریستوفر، کارلوتچی، ترنر، همیلتون جردن، کلایتور، دستیار ارتباط با کنگرۀ رئیس‌جمهور[10]،  فرانک مور،[11] پاستی، ماندیل، برژینسکی، آرون، سیک، اودوم و پاول. درخلالِ جلسه، کارتر با تماس تلفنی به برژینسکی اطلاع داد که برای حضور در جلسۀ اضطراری ساعت 4 عصر شورای امنیت ملی، کمپ دیوید را به مقصد کاخ سفید ترک می‌کند. جلسۀ اضطراری کمیتۀ هماهنگی ویژه، ساعت 3:15 بعدازظهر، بدون نتیجه پایان یافت، اما ونس باقی ماند تا بر روی پیش‌نویس بیانیۀ واکنش به سخنرانی خمینی کار کند.[12]

بعد بازگشت از کمپ دیوید، کارتر جلسۀ اضطراری کمیتۀ هماهنگی ویژه را ساعت 4 بعدازظهر در اتاق جلسات کاخ سفید تشکیل داد. ماندیل، برژینسکی، ونس، ترنر، کلایتور، جردن، پاول، براون و جونز حاضرین در جلسه بودند.

 براساس گزارش‌ فعالیت‌های روزانۀ برژینسکی درمورد ایران، در این جلسه «آغاز آرایش نظامی نیروها تصویب شد»[13]. کارتر در یادداشت‌های شخصی خود نوشته است که «دستور داده است تا یک ناو هواپیمابر دیگر به خلیج عربی منتقل شود و اینکه یک جایگزین از ساحل غربی،[14] به خلیج سبیک[15] در فیلیپین بیاید. ما باید امکان سوخت‌گیری را در دیگو گارسیا فراهم کنیم و برخی از بالگردهای غول‌پیکر آنجا را با هواپیمای سی۵ای[16] به ناوها منتقل کنیم».[17] جزئیات بیشتری از این جلسه در دسترس نیست. کارتر بعداز جلسه به کمپ دیوید برگشت.

درحالی‌که اعضای اصلی دولت در جلسۀ اضطراری کمیتۀ هماهنگی ویژه بودند، آرون، لیک، کارلوتچی و سیک، جلسۀ گروه میان‌سازمانی را ساعت 4 بعدازظهر دوباره برگزار کردند و بحث دربارۀ متن مربوط به اقدام احتیاطی را که از جلسۀ ساعت 2 ناتمام مانده بود، ادامه دادند. هم‌زمان با جلسۀ گروه میان‌سازمانی، جلسۀ اضطراری کمیتۀ هماهنگی ویژه به جمع‌بندی رسید و شرحی از «گزینه‌های منطبق» را که توسط رئیس‌جمهور آماده شده بود، برای آرون ارسال کرد. این گزارش شامل فهرستی از واکنش‌های احتمالی ایالات متحده، ازجمله کلیت انجام اقدام نظامی را درقبالِ محاکمۀ گروگان‌ها در بر داشت.

 عصر همان روز، سیک متن «گزینه‌های منطبق» را به دفتر لیک برد تا مضمون آن در گزارش اقدامات احتیاطی که گروه میان‌سازمانی مشغول بحث دربارۀ آن بود، گنجانده شود. متن هر دو سند به صورت‌جلسۀ ثبت‌شده از جلسات 20 نوامبر گروه میان‌سازمانی پیوست شده است.[18] جزئیات بیشتری از این جلسات در دسترس نیست.

نتیجۀ این جلسات متن اقدام احتیاطی بود که در 20 نوامبر، با عنوان سند شمارۀ 42 نهایی شد و در همان روز، به‌عنوان بیانیۀ کاخ سفید منتشر گردید. متن کامل این بیانیه به شرح زیر است:

براساس گزارش‌ها، شهروندان آمریکایی که به‌صورتی غیرقانونی و با کمک دولت ایران، در تهران به گروگان گرفته شده‌اند، ممکن است که به‌زودی «محاکمه» شوند. این اقدام، نقض آشکار قوانین بین‌المللی و اصول دینی است و مسئولیت عواقب آن بر عهدۀ دولت ایران خواهد بود.

ایالات متحده ازطریق سازمان ملل و هر کانال موجود دیگر، تلاش دارد تا راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای این مشکل پیدا کند. برای آمریکا، روش مسالمت‌آمیز بر هر گزینۀ محتمل دیگری ترجیح دارد. منشور سازمان ملل راه‌حل‌هایی را تعیین کرده است. دولت ایران باید خطرناک‌بودن وضعیتی را که ایجاد کرده است، درک کند.[19]