سند شماره

مرگ شاه

موضوع سند

متن سند

یادداشت ویراستار

اوایل جولای 1980، مرگ قریب‌الوقوع شاه و اینکه آیا ایالات متحده باید به‌صورت رسمی در خاک‌سپاری او شرکت کند یا خیر و نیز موضع‌‌گیری این کشور در این رابطه، به محلّ بحث بین وزارت امور خارجه و شورای امنیت ملی تبدیل شدند.

زبیگنیف برژینسکی، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور، در یادداشت 2 جولای، خطاب به رئیس‌جمهور جیمی کارتر، توصیه کرد که آلفرد آترتون از مفاد تلگرام حاوی دستوراتی به سفیر آمریکا در مصر، باخبر شود.[1] برژینسکی معتقد بود که آمریکا نباید هیئت رسمی برای حضور در مراسم خاک‌سپاری اعزام کند، ولی آترتون می‌تواند در این رویداد شرکت کند. کارتر با این پیشنهاد موافقت کرد. او همچنین با پیش‌نویس نامه‌هایی برای ابراز تسلیت نیز موافقت کرد.[2]

دستورالعمل‌های بازنگری‌شده در قالب تلگرام 175165 مورخ 3 جولای، به قاهره ارسال شد و بر این اساس، آترتون مأمور شد تا در مراسم خاک‌سپاری رسمی شرکت کند. همچنین به او گفته شد تا با اعضای برجستۀ هیئت‌های دیپلماتیک در قاهره، به‌ویژه نه کشور اروپایی، رایزنی کند. اگر تنها تعداد معدودی از هیئت‌های سیاسی در مراسم خاک‌سپاری شاه حاضر شوند، در آن صورت او باید دوباره از وزارت امور خارجه کسب تکلیف کند و رئیس‌جمهور انور را نیز در جریان نگرانی‌های آمریکا قرار بدهد، قبل‌از اینکه او «هماهنگی‌های احتمالی برای برگزاری مراسم خاک‌سپاری و سوگواری را انجام بدهد».[3]

تصمیمات کارتر همچنین ازطریق گری سیک از کارمندان شورای امنیت ملی به هنری پرکت، مسئول ادارۀ امور ایران در دفتر امور خاور نزدیک، جنوب آسیا و عضو کارگروه ایران، منتقل گردید. پرکت به درخواست سیک، دو نامۀ تسلیت و نیز متنی برای نشست خبری آماده کرد تا درصورت مرگ شاه مورد استفاده قرار بگیرد. سیک مفاد نامه‌های تسلیت را تأیید کرد، اما به برژینسکی اطلاع داد که در متن پیشنهادی برای نشست خبری، شرکت آترتون در خاک‌سپاری به تصمیم هیئت سیاسی حاضر در قاهره مرتبط شده است.

سیک سپس گفت که تصورش این بوده است که «آترتون به دعوت رئیس‌جمهور سادات، در این مراسم شرکت کرده است» و اسمی هم از هیئت سیاسی نبرد. برژینسکی با دیدگاه سیک موافقت کرد.[4] در نسخۀ دیگری از همین یادداشت، دیوید آرون، معاون رئیس‌جمهور در امور امنیت ملی می‌نویسد: «به پرکت بگویید به دستور رئیس‌جمهور عمل کند!»[5] کاتلر در گزارش 11 جولای خود به برژینسکی دربارۀ خاورمیانه و آفریقای ‌شمالی خاطرنشان کرده است که پرکت نامزد تصدی پست سفیر جدید ایالات متحده در موریتانی[6] است. برژینسکی نوشت: «چه بهتر!»[7]

سپس شورای امنیت ملی و وزارت امور خارجه بیانیه‌های متفاوتی برای مرگ شاه آماده کردند. در پیش‌نویس بدون تاریخ بیانیۀ شورای امنیت ملی، شاه به‌عنوان «رهبری قدرتمند برای ایران و دوست خوب آمریکا» معرفی شد که «قضاوت پراحساس معاصرینش، جایگاه او را در تاریخ مشخص نمی‌کند»؛ بلکه ظهور ایران به‌عنوان یک کشور پیشرفته در این مسئله، تأثیرگذار است؛ «ایرانی که» یک قدرت توانمند، باثبات و مترقّی در منطقه‌ای مهم بوده است. دیوید نیوسام، معاون امور سیاسی وزیر امور خارجه، در تاریخ 13 جولای، به موسکی اطلاع داد که وزارتخانه «مشکلات جدی» با این بیانیه دارد.

نیوسام معتقد بود که «لحن دفاع از شاه و تلاش برای اشاره به دستاوردهای حاکم پیشین»، سازنده و سودمند نیستند. بیانیۀ جایگزین نیوسام که بدون تاریخ است، شاه را «رهبر ایران، به مدت 38 سال سراسر تغییر و تحول» معرفی کرد و بر «دوستی و همکاری» ایالات متحده و ایران در این دوران «صحّه گذاشته است». پس‌از گفت‌وگو با سیک، پیش‌نویس نهایی بیانیه که به نسخۀ موردنظر نیوسام بسیار شبیه بود، مورد تأیید قرار گرفت و این عبارت نیز به آن افزوده شد: «مرگ شاه نشان از پایان یک دوره در ایران دارد، دوره‌ای که همه امیدوار هستند پس‌از آن، صلح و ثبات نصیب کشور گردد.»[8] بیانیۀ‌ رسمی پایانی، روز 27 جولای پس‌از مرگ شاه منتشر شد.[9]

[1]. نک: سند 303.

[2]. Note from Brzezinski to Carter, July 2; Carter Library, National Security Affairs, Brzezinski Material, Country File, Box 33, Iran Update 9/80.

[3]. National Archives, RG 59, Central Foreign Policy File, P870047–2626.

[4]. Memorandum from Sick to Brzezinski, July 5, condolence letters and Press Guidance attached; Carter Library, National Security Affairs, Brzezinski Material, Country File, Box 31, Iran 6/80–7/80.

[5]. Carter Library, National Security Affairs, Staff Material, Office File, Box 65, Outside the System File, Iran Non-Meetings Hostage Crisis 4/80–11/80.

[6]. Mauritania

[7]. Carter Library, National Security Affairs, Staff Material, Middle East File, Box 42, Subject File, Iran Papers 5/80–7/80.

[8]. All drafts in Department of State, Records of David D. Newsom, Under Secretary of State for Political Affairs, Subject Files, 1978–1981, Files, Lot 81D154, Briefing Book: The Shah Panama Jan–March 180, Egypt Jan–July 1980, Vol. V.

[9]. Department of State Bulletin, September 1980, p55.

نک: سند 326.

منبع: - جلد - - صفحه