سند شماره

گزارش سیاست آمریکا پس از پایان بحران گروگان‌گیری

موضوع سند

متن سند

خلاصۀ متنی که در ادارۀ اطلاعات و تحقیقات تهیه شده است[1]

واشنگتن، بدون تاریخ

سیاست ایران و آمریکا پس‌از پایان بحران گروگان‌گیری

متن پیوست که توسط ادارۀ اطلاعات و تحقیقات تدوین شده است، از سیاست خارجی ایران در دوران پس‌از پایان بحران موجود سخن می‌گوید. نتایج آن، با فرض آزادی گروگان‌ها با سلامت کامل، بدین‌شرح است:

- فارغ از اینکه آیا رئیس‌جمهور بنی‌صدر یا یکی از رقبایش پیروز می‌شوند، شکل و محتوای سیاست خارجی ایران یکسان خواهد بود.

- اهداف سیاست خارجی ایران شامل عدم تعهد، خودکفایی اقتصادی، نابودی نفوذ ابرقدرت‌ و نفوذ در دولت‌های منطقه، در راستای چشم‌انداز غیرمتعهدانه، مردمی و اسلامی ایران.

- هر دو ابرقدرت، نیروهای بدخواه و شروری قلمداد می‌شوند که برای استثمار منطقه همت گماشته‌اند. بااین‌حال، ایالات متحده همچنان به‌عنوان خطرناک‌ترین تهدید برای ایران در نظر گرفته می‌شود، علی‌رغم حملۀ شوروی به افغانستان.

- ایران احتمالاً در آیندۀ نزدیک، از گروه‌های خارجی آزادی‌خواه حمایت مادی چندانی انجام نمی‌دهد؛ البته آن‌ها را تشویق می‌کند تا از الگوی ایران پیروی کنند.

- ایده‌های انقلابی ایران نیرویی قابل‌توجه را ایجاد کرده است که می‌تواند به منافع راهبردی آمریکا ضربه بزند. این دیدگاه‌ها باید در تصمیم‌گیری مدنظر قرار بگیرند تا از نفوذ ایالات متحده در منطقه محافظت شود.

- تأثیر ایران در منطقه، مشروط به توانایی بنی‌صدر و دولتش برای ایجاد انسجام سیاسی در انقلاب، کنترل گروه‌های قومی مخالف و پیشرفت درزمینۀ احیای اقتصاد خواهد بود.

- یک ایران پرهرج‌ومرج، خطر تلاش برای کودتا را افزایش می‌دهد و هدفی وسوسه‌انگیز برای مداخلۀ خارجی و براندازی، به‌ویژه ازسوی شوروی و عراق خواهد بود.

- اهداف ایالات متحده در ایران پس‌از پایان گروگان‌گیری

- ایجاد چهارچوب‌هایی برای حرکت تدریجی به‌سمت داشتن روابط دوجانبۀ بهبودیافته؛

- حفظ یک ایران مستقل که می‌تواند از تمامیت ارضی خویش صیانت کند؛

- روابط تقویت‌شدۀ اقتصادی و سیاسی بین ایران و غرب؛

- مهار انقلاب ایران در داخل مرزهایش؛

- تمایز روزافزون ایران در تصورش نسبت‌به تهدیدهای آمریکا و شوروی و درک اقدامات آمریکا در منطقه برای مقابله با تهدید شوروی؛

- روابط پایدار بین ایران و عراق.

همان‌طور که گزارش حاضر نشان می‌دهد، تعامل با ایران، پس‌از پایان بحران کنونی، برای آمریکا بسیار دشوار خواهد بود. حتی اگر ایالات متحده بتواند بر موانع داخلی برقراری دوبارۀ یک رابطه با ایران فائق آید، دولت انقلابی همچنان به سیاست‌های خود درمقابل آمریکا، درقبال روابط دوجانبه و نیز منطقه‌ای ادامه خواهد داد، به‌شکلی که با منافع راهبردی ما در این منطقه تضاد خواهد داشت؛ برای مثال پاکسازی این منطقه از حضور ما، اعمال فشار بر پاکستان برای احتراز از ایجاد یک رابطۀ امنیتی با آمریکا و کاهش تولید نفت.

ما در راستای اهداف خود در ایران باید هم به‌صورت دوجانبه و هم ازطریق طرف‌های سوم تلاش کنیم که با توجه به احتمال استمرار تنش‌های دوجانبه، ممکن است لازم شود بیشتر بار را بر دوش بکشند. روابط دوجانبه به‌شدت تحت‌تأثیر این است که آمریکا تا چه اندازه نسبت‌به مسائلی که برای ایران مهم است، پیش‌قدم می‌شود؛ مثل تأمین قطعات یدکی صنایع نظامی، پاسخ به ادعاها و رفع توقیف اموال پس‌از آزادی دارایی‌های ایران، تلاش‌های ایران برای بازگرداندن اموال شاه، صدور روادید آمریکا برای ایرانی‌ها (به‌ویژه دانشجویان) و نیز سیاست‌های آمریکا در منطقه نیز بر آن تأثیرگذار است؛ مانند اعراب ـ اسرائیل، روابط دفاعی و تقابل آمریکا ـ شوروی. تأکید بر این مسائل، مرتبط با موضوع «پذیرش انقلاب ایران» خواهد بود؛ یک نیاز روانی ایران که بعید است ما آن را در آیندۀ نزدیک برآورده سازیم.

گام‌هایی که آمریکا و سایرین می‌توانند بردارند

- ایجاد بستر گفت‌وگو با ایران دربارۀ مسائل دوجانبۀ مهم که در قدم اول ازطریق یک کمیسیون مشترک یا ارتباط مستقیم صورت می‌گیرد.

- همکاری نزدیک با کنگره و خبرگزاری‌ها برای ایجاد فضایی در ایالات متحده که در آن اهمیت راهبردی ایران به رسمیت‌ شناخته شده است و آمریکا را توانمند می‌سازد تا مسائل مربوط به دوران پس‌از گروگان‌گیری، مانند دارایی‌ها و تحویل قطعات یدکی که ازقبل خریداری شده بودند، با کمترین مشکل حل‌وفصل نماید.

- استفاده از کمیسیون مشترک به‌عنوان بستری برای یک گفت‌وگوی سیاسی دربارۀ تهدید شوروی و واکنش‌های آمریکا درقبال آن، ازجمله فعالیت‌های ما در خلیج و نیز با پاکستان. تبادل برآوردها و تحلیل‌های اطلاعاتی دربارۀ مشکلات منطقه مانند افغانستان.

- تشویق متحدین برای گرفتن رویکردی مثبت درقبال ایران نسبت‌به روابط اقتصادی و سیاسی که با این کشور دارند؛ ازجمله تأمین تجهیزات نظامی و نیز فناوری مربوط با میادین نفتی.

- روشن‌ساختن این نکته برای شوروی که منافع ما در استقلال ایران و نیز عدم مداخلۀ قدرت‌های خارجی در آن است.

- توسعۀ گفت‌وگو با عراق یا به‌صورت مستقیم یا ازطریق کشورهای دیگر که بر منافع متقابل ما در یک ایران امن و باثبات تأکید می‌کند.

- تقویت روابط با کشورهای حاشیۀ خلیج به‌شکلی که آسیب‌پذیری آن‌ها را درمقابل امواج انقلاب ایران کاهش بدهد (مانند پرداختن به موضوع فساد و برآورده‌ساختن نیازهای مشروع اقلیت‌های قومی).

- حفظ روابط محتاطانه با ایرانی‌هایی که ممکن است رهبری آیندۀ ایران را به دست بگیرند؛ بدون تشویق و تمجید از فعالیت ضدانقلابی آن‌ها. اجتناب از ارتباط با گروه‌های خارج‌نشین که آیندۀ سیاسی آن‌ها در ایران یا بسیار ناچیز است و یا اصلاً متصور نیست.

- تشویق برای توسعۀ نیروهای دموکراتیک در ایران که سبب می‌شود تا گروه‌های موردحمایت ما حفاظت شوند و بتوانند باقی بمانند.

- این نکات پایانی، تأثیر بسزایی بر بهبود روابط دوجانبه دارند. مهم است که ما دسترسی به جایگزین‌های احتمالی را برای ساختار انقلاب کنونی در ایران حفظ کنیم. به‌هرحال، مادامی که مقامات ایران معتقد هستند که ما از این مخالفین یا گروه‌های ناراضیِ بالقوه حمایت می‌کنیم، عملاً ایجاد یک رابطۀ سازنده با دولت انقلابی و یا ازبین‌بردن این تصور ریشه‌دار ایران مبنی‌بر اینکه ما مخالف انقلاب هستیم، غیرممکن خواهد بود.[2]

[1]. Carter Library, National Security Council, NSC Institutional Files (H–Files), Box 110.

سرّی. این متن به درخواست برژینسکی برای جلسۀ 29 فوریه کمیتۀ هماهنگی ویژه آماده شد.

Summary of Conclusions, February 22; Carter Library, Brzezinski Donated Material, Box 14.

این گزارش بر متن پیش‌نویسی که گرومن آماده کرده بود، مبتنی است.

Memorandum from Grumman to Constable, February 25; Department of State, INR Records, Grumman Papers, Other Memos.

اصرار او بر هدف ایران مبنی‌بر ترویج اسلام رادیکال، در نسخۀ پایانی که در اینجا منتشر شده، متعادل گردیده است.

[2]. در تحلیل سازمان سیا از گزارش ادارۀ اطلاعات و تحقیقات به تاریخ 28 فوریه آمده است: «ما به‌صورت کلی با این تحلیل موافق هستیم» و نیز افزوده است که سیا اعتقاد دارد که خمینی به سایر انقلابیون اسلام‌گرا در کشورهای همسایه کمک مادی می‌کند.

Central Intelligence Agency, Office of the Director of Central Intelligence, Job 81B00401R: Subject Files of the Presidential Briefing Coordinator, Box 13.

گزارشی که در سیا با عنوان «سیاست ملی و ملاحظات اطلاعاتی دربارۀ ایران پس‌از دوران گروگان‌گیری»، به تاریخ 21 فوریه تهیه شده است، این‌گونه استدلال می‌کند که سیاست آمریکا درقبال ایران پس‌از پایان بحران گروگان‌گیری بایستی بر یک ایران اسلامی مستقل به‌عنوان سنگری علیه توسعه‌طلبی شوروی و نیز مشارکت تولید نفت این کشور در اقتصاد غرب متمرکز شود؛ ازاین‌رو، چهار گزینه در حوزۀ سیاست‌گذاری به متن افزوده می‌شود: 1. از ایران چشم‌پوشی کنید و خط دفاعی آمریکا را در عربستان لحاظ نمایید؛ 2. آشکارا از بنی‌صدر حمایت کنید و به ایران پیشنهاد کمک ازسوی آمریکا را بدهید؛ 3. چراغ‌خاموش حرکت کنید و منتظر باشید که ایرانی‌ها «به‌سمت ما بیایند»؛ 4. متحدین عضو ناتو را تشویق به ایفای نقشی بزرگ‌تر در ایران، به‌ویژه درزمینۀ فروش تسلیحات کنید (همان).