سند شماره

وضعیت شاه

موضوع سند

متن سند

یادداشت دستیار اجرایی معاون وزیر امور خارجه[1] (آکسمن[2])[3]

واشنگتن، 15 ژانویه 1980

موضوع:

جلسه با نمایندگان شاه

1. من و پلوید کاتلر، امروز با رابرت آرمائو مشاور شاه سابق ایران و ویلیام جکسون وکیل سابق شاه، ملاقات کردیم. آرمائو و جکسون خواستار برگزاری این جلسه، با هدف بحث دربارۀ برخی ابعاد اقامت شاه در پاناما شده بودند. جلسه از ساعت 1:15 تا 2:40 عصر ادامه داشت.

2. آرمائو روز یکشنبه 13 ژوئن 1980 از پاناما برگشت. او از زمان رفتن شاه به این کشور، در 15 دسامبر 1979، به‌جز یک بازۀ زمانی هشت‌روزه در ایام کریسمس، همواره با او بوده است. دو نفر از دستیاران آرمائو ـ مارک مورس[4] و جان مک‌مورای[5]ـ نیز بیشتر اوقات، پس‌از 15 دسامبر در پاناما حضور داشتند.

3. آرمائو با گلایه از اینکه تلگرام آمبلر موس را که محتوی گزارش دیدار اخیر با موس[6] بود، افشا کرد و منجر به روایت‌های خبری دربارۀ نارضایتی شاه از شرایط زندگی در پاناما گردیده است، جلسه را آغاز کرد. او مدعی شد که یکی از نمایندگان خبرگزاری ای‌بی‌سی[7] که در پاناما با مصاحبۀ دیوید فراست[8] مرتبط بود،[9] به او گفته است که این تلگرام برای دفتر این خبرگزاری در واشنگتن افشا شده است. آرمائو گفت شاه بسیار از انتشار این اخبار ناراحت شده است. او درخواست کرد تا جلسۀ امروز کاملاً محرمانه باقی بماند.

4. پلوید در پاسخ اظهار داشت که تردید دارد که این تلگرام افشا شده باشد و اینکه البته جلسۀ امروز محرمانه باقی خواهد ماند.

5. آرمائو تأکید کرد که شرایط زندگی شاه و همراهانش رضایت‌بخش نیست. او گفت همۀ تماس‌های تلفنی آن‌ها توسط نیروهای امنیتی پاناما شنود می‌شود (او اضافه کرد که سیستم تلفنی که دولت آمریکا به راه‌اندازی آن کمک کرده است، همچنان فعال است، ولی چون تلفن رادیویی[10] است، چندان امن نیست).

به‌علاوه، آرمائو از این گلایه کرد که قبوضی که نیروهای امنیتی پاناما به او داده بودند، بسیار بالا بوده است و وقتی او از آن‌ها انتقاد می‌کند، نیروهای امنیتی با گستاخی سؤالات و درخواست‌های او را رد می‌کردند. او تأکید کرد که نیروهای امنیتی از سطوح پایین گرفته تا مقامات ارشد، با او و سایر آمریکایی‌های همراه شاه بسیار «بداخلاق» بودند؛ البته او اذعان داشت که همۀ پانامایی‌های مرتبط با شاه و همسرش، رفتاری محترمانه با آن‌ها داشتند.

6. آرمائو گویا به‌طور خاص از این ناراحت بود که پاناما به‌تازگی شاه را وادار کرده است تا ساعت 10 شب به پاناما سیتی برود و شب را آنجا بگذراند تا روز بعد، محل سکونتی برایش یافت گردد. آرمائو مدعی شد که اصرار کرده است تا با شاه همراه شود، ولی درخواستش رد شده است. او اذعان داشت که درنهایت، شاه تصمیم گرفت تنهایی به این سفر برود.

7. آرمائو مدعی شد که سرهنگ نوریگا[11]، رئیس اطلاعات پاناما، از آرمائو و دو دستیارش به شاه گلایه کرده است. آن‌ها مأموران وزارت امور خارجه، خائن، و یک خطر امنیتی بوده و باید از آن‌ها درخواست شود که کشور را ترک کنند. آرمائو تصریح کرد که نوریگا تلاش داشت تا روابط او با شاه را خراب کند؛ احتمالاً به این دلیل که تصور می‌کند اگر آرمائو از رده خارج شود، دیگر هیچ‌کس در طرف شاه، دربارۀ قبوض و سایر مسائل مالی شکایت و گلایه نخواهد کرد. آرمائو گفت شاه به نوریگا گفته است که بدون آرمائو، نمی‌تواند امور را انجام دهد. براساس گفتۀ آرمائو، نوریگا با شنیدن این مطلب موضوع را رها کرده است.

8. سایر انتقادها و گلایه‌های آرمائو شامل موارد زیر می‌شود:

- هزینه‌های هتل برای نیروهای امنیتی بسیار بالاست و این افراد پول‌های گزافی را به حساب شاه خرج کردند؛

- بخش اعظم هزینه‌های بالا (مانند ظروف نقره) برای خانه سفارش داده شده است، بدون اینکه با آرمائو یا شاه در این رابطه مشورت شود و فاکتورها به آرمائو تحویل داده شده است؛

- هزینۀ هتل شامل مبلغ ده‌هزار دلار برای دو «اتاقک» کوچک در محل اقامت شاه بود. ملک گابریل لوئیس حتی بااینکه این ساختمان‌ها هیچ ارتباط ظاهری با هتل ندارند؛

- دسترسی آرمائو به شاه مسدود شده بود.

9. بیل جکسون گفت: «علاوه‌بر این "مشکلات محلی" ناراحت‌کننده در کنتادورا، مسئلۀ بغرنج‌تر این است که آیا توریخوس قصد استرداد شاه را دارد یا خیر.»

10. پلوید اظهار داشت که نسبت‌به «مشکلات محلی» باید گفت که معقول است شاه آن‌ها را با توریخوس یا رئیس‌جمهور رویو مطرح کند؛ چراکه روابطش با آن‌ها براساس گفتۀ آرمائو بسیار خوب است.

11. آرمائو ناگهان اظهار داشت که گویا پس‌از اینکه برخی از آن‌ها را به گوش پزشک ژنرال توریخوس رسانده است (کسی که توریخوس او را برای مشورت‌های پزشکی در کنار شاه قرار داده بود)، به‌‌نظر، مشکلات محلی در روزهای اخیر کمی مرتفع شده‌ است. به‌علاوه، آرمائو ادامه داد که اکنون که او پاناما را ترک کرده است و قصد دارد چند هفته در نیویورک بماند، اصطکاک با نوریگا و کارمندانش از بین خواهد رفت.

12. نسبت‌به موضوع استرداد نیز پلوید گفت: «ما هیچ خطری در صدور مجوز استرداد توسط توریخوس نمی‌بینیم. با توجه به نبود توافق‌نامۀ استرداد بین پاناما و ایران، نه‌تنها این کار ازنظر قانونی امکان‌پذیر نیست، بلکه این اقدام برخلاف تضمین‌هایی است که ما قبل‌از سفر شاه به پاناما دریافت کرده‌ایم.»

پلوید خاطرنشان کرد که رئیس‌جمهور کارتر، به‌تازگی در اظهاراتی عمومی بیان کرده است که اجازۀ استرداد شاه را نخواهد داد. آرمائو اذعان داشت که رویو به شاه گفته است که پاناما به موضوع درخواست استرداد ازسوی ایران، براساس قوانین کشور پاناما می‌پردازد و درنتیجه درخواست را رد خواهد کرد.

13. آرمائو معتقد بود که مشکل بزرگ‌تر این است که «ما نمی‌توانیم به توریخوس اعتماد کنیم». جکسون با این دیدگاه موافق بود و گفت شرایط «غیرقابل اطمینان است و به‌نوعی حتماً مکان دیگری نیز می‌تواند آماده شود». آرمائو از هشتاد نیروی امنیتی که برای شاه گماشته شده بودند، انتقاد کرد که اکثریتِ‌قریب‌به‌اتفاق آن‌ها سیاه‌پوست و بی‌سواد بودند.

پلوید خاطرنشان کرد که درک اولیۀ ما این بود که پاناما هر سه حلقۀ امنیتی را از همان ابتدا فراهم می‌کند، ولی بااین‌حال، شاه نیز می‌توانست نیروهای محافظ شخصی خودش را به‌عنوان حلقۀ داخلی به کار بگیرد. آرمائو گفت: «سرهنگ جهان‌بینی (سرتیم ایرانی محافظان شاه) چنین کاری را توصیه نکرده است؛ چراکه نیروهای محافظ شخصی، آمریکایی‌ها خواهند بود و بین آن‌ها و پانامایی‌ها، اصطکاک به وجود خواهد آمد.»

14. من گفتم: «مشکلاتی که آرمائو را آزار می‌دهد، بیشتر ناشی از زیاده‌روی در احتیاط‌های امنیتی توسط نیروهای پانامایی است. به نظر من قابل‌درک است که آن‌ها نمی‌خواهند نسبت‌به امنیت شاه خطر کنند.» آرمائو اذعان داشت که «اوضاع امنیت شاه عالی» است.

15. آرمائو گفت مشکل بزرگ دیگری نیز پیش روی ما قرار دارد. او توضیح داد که در طول سه هفتۀ آینده، شاه باید برای معاینات پزشکی به بیمارستان اعزام شود. پزشک ژنرال توریخوس گفته است که ازنظر سیاسی در پاناما پذیرفته نیست که شاه به‌جای بیمارستان مشهور پاناما (پیاتیلا[12])، به بیمارستان نظامی آمریکا (گورگاس[13]) برده شود.

آرمائو در ادامه افزود که مشخصاً گورگاس ترجیح دارد؛ چراکه امکانات و کادر بهتری دارد. من پرسیدم: «آیا دلایل واقعی وجود دارد برای اینکه تیم پزشکی شاه از نیویورک در گورگاس، بهتر و کارآمد می‌توانند عمل کنند؟» آرمائو گفت چنین دلایلی وجود دارند و من درخواست کردم که در گفت‌وگو با پاناما، به این دلایل استناد شود تا بدین‌ترتیب به آبرو و غرور آن‌ها لطمه‌ای وارد نشود. پلوید پیشنهاد داد که برای مثال می‌توان معاینات پزشکی را بین دو بیمارستان تقسیم کرد.

16. درمورد شرایط پزشکی شاه نیز آرمائو گفت که حجم طحال او تا حدودی کاهش پیدا کرده است و «فشارخون» او نیز در شرایطی پایدار قرار دارد. او اضافه کرد که سرطان شاه هر لحظه ممکن است پیشرفت کند و به مرگ او منجر شود. براساس اظهارات آرمائو، نظر پزشکان این است که شاه احتمالاً دو یا سه سال دیگر زنده است و حتی گفته‌اند این زمان شاید کمتر هم بشود.

17. آرمائو گفت همسر شاه بسیار از پاناما ناراضی است. او خاطرنشان کرد که ملاقات شاه با فرزندانش در طول کریسمس خوب پیش رفت و او از ما به‌خاطر انجام هماهنگی‌ سفر آن‌ها تشکر کرده است.

18. آرمائو پرسید که آیا بحران افغانستان سبب تغییر عدم تمایل صدراعظم کرایسکی برای پذیرش شاه می‌شود یا خیر؟ پلوید در پاسخ گفت: «خیر! تأثیری ندارد.» جکسون پرسید: «آیا کشور دیگری هست که شاه بتواند به آنجا برود؟» پلوید پاسخ داد: «ما همۀ کشورها را بررسی کرده‌ایم و هیچ کشوری وجود ندارد.» سپس جکسون گفت: «ما می‌خواهیم در اولین فرصت ممکن، شاه را از پاناما خارج کنیم»؛ ولی بااین‌حال، اذعان داشت که گزینۀ دیگری درحال‌حاضر وجود ندارد.

19. آرمائو دوباره تکرار کرد که به توریخوس اعتماد ندارد. او گفت نگران این است که «آن‌ها تلاش می‌کنند تا اموال شاه را تصاحب کنند». او گفت بااینکه هیچ‌کسی از شاه تقاضای سرمایه‌گذاری در پاناما نکرده است، ولی گابریل لوئیس به او پیشنهادهای مالی داده است و او گمان می‌کرد که پانامایی‌ها در طول زمان، در این حوزه ورود کنند.

20. پلوید اظهار داشت نکاتی را که با همیلتون جردن مطرح شده است، بازگو خواهد کرد.[14] او معتقد بود که شاه مشکلات «محلی» را با توریخوس، رویو و یا حتی لوئیس مطرح خواهد کرد.

21. جکسون پرسید موضع دولت آمریکا درقبالِ «پیشنهاد والدهایم»، دربارۀ برگزاری یک دادگاه برای استماع اتهامات علیه شاه و ایالات متحده چیست؟ پلوید پاسخ داد: «ما آماده‌ایم تا این فرمول را پیش ببریم که قبل‌از برگزاری هرگونه محاکمه‌ای، ابتدا گروگان‌ها آزاد شوند.» جکسون دوباره سؤال کرد: «آیا مبنای قانونی برای چنین محاکمه‌ای وجود دارد؟» پلوید در پاسخ گفت: «دبیرکل این اختیار را دارد تا کمیته یا کمیسیونی را برای بررسی مسائل گوناگون تعیین کند و اینکه تنها کشوری که با تحقیق دربارۀ مسائل داخلی‌اش مخالفت است (ایران)، بعید است که چنین کاری را انجام بدهد.»

22. آرمائو دو مشکل را دربارۀ محل اقامت شاه مطرح کرد: اول اینکه محافظین شخصی، مسئول حفاظت از فرزندان شاه در آمریکا، به فرکانس رادیویی مخصوص نیاز دارند. پلوید از آرمائو خواست تا این درخواست را در قالب یک نامه مطرح کند و اضافه کرد که آن را به هنری گلر[15] در وزارت بازرگانی خواهد رساند.

دوم، آرمائو از وضعیت روادید اعضای خانواده یا همراهان شاه پرسید. جکسون وارد بحث شد و گفت: «راکی سودارث[16] از کارمندان دیوید نیوسام و جان دین در دفتر جکسون، این امور را هماهنگ می‌کنند و به نظر می‌رسد همه‌چیز براساس روال عادی پیش می‌رود.»

23. پلوید این‌گونه جمع‌بندی کرد که ما به تعهداتی که در تگزاس پذیرفتیم، پایبند هستیم[17] و اینکه آرمائو و جکسون به ما بگویند که چه خواسته‌ای دارند. آرمائو پاسخ داد که شاه نمی‌خواهد مشکلات نام‌برده را با پاناما مطرح کنیم. او اضافه کرد که شاه بر این مسئله تأکید داشته است.

پلوید گفت: «ما نیز چنین کاری نخواهیم کرد، مگر اینکه خود آرمائو درخواست کند.» آرمائو گفت خوب است که همیلتون جردن تلفنی از ژنرال توریخوس بپرسد «شرایط» شاه چگونه پیش می‌رود؟ آرمائو همچنین اضافه کرد که درحال‌حاضر، خودش یا شاه، خواسته‌ای برای طرح ندارد. جکسون نیز اظهار داشت که «ما» (یعنی نمایندگان شاه)، قصد داریم تا به‌‌شکلی بی‌سروصدا، به‌دنبال کشورهای جایگزین باشیم، ولی بااین‌حال، در این رابطه درخواست کمک نکرد.

24. آرمائو و جکسون گفتند بسیار از فرصت دیدار با ما خرسند هستند و در آینده نیز ارتباط خود را حفظ می‌کنند.

[1]. Executive Assistant to the Deputy Secretary of State

[2]. Oxman

[3]. Department of State, Records of David D. Newsom, Under Secretary of State for Political Affairs, Subject Files, 1978–1981, Lot 81D154, Briefing Book: Vol. 5, the Shah, Panama Jan–March 1980.

سرّی؛ حساس.

[4]. Mark Morse

[5]. John McMurray

[6]. نک: سند 139.

[7]. ABC

[8]. David Frost

[9]. بخش‌هایی از مصاحبۀ دیوید فراست با شاه در پاناما در تاریخ 17 ژانویه منتشر شد. شاه ازدست‌دادن قدرت را به دو شرکت نفتی آمریکایی، یک توطئۀ بین‌المللی برای افزایش قیمت نفت و خیانت و دسیسۀ شخصی دوستان نزدیکش و نیز هویسر نسبت داد. او همچنین تمامی اتهامات مبنی‌بر اینکه حکومتش در شکنجه دست داشته است را رد کرد.

Dusko Doder, “Shah Calls Ouster Part of a Scheme To Lift Oil Prices,” Washington Post, January 18, 1980, p. A1.

[10]. VHF Radio Phone

[11]. Noriega

[12]. Piatilla

[13]. Gorgas

[14]. نک: سند 144.

[15]. Henry Geller

[16]. Rocky Suddarth

[17]. نک: سند 98.

منبع: - جلد - - صفحه