سند شماره 3

زندگینامه برخی از رهبران ترکیه

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: سازمان مرکزی اطلاعات (سیا)

سری

به:

1352-11-22- 1974-02-11

متن سند

سند شماره (3)

سازمان مرکزی اطلاعات (سیا)

سری

تاریخ تنظیم: فوریه 1974 - بهمن 1352

گزارش بیوگرافیک در مورد: بولنت اجویت - نخست وزیر جدید ترکیه (افشاء غیر مجاز این سند مشمول مجازات جنایی خواهد بود.)

ترکیه

نخست وزیر

بولنت اجویت در تاریخ 25 ژانویه 1974 به نخست وزیری رسید. او با اعلام تشکیل یک حکومت ائتلافی به رهبری حزب جمهوریخواه خلق که دارای تمایلات چپ میانه رو می باشد و خود او رئیس آن است، به بحران سه ماهه این کشور خاتمه داد. حزب مردم گرای رستگاری ملی با جهت گیریهای اسلامی در این ائتلاف شرکت دارد. اجویت که مردی روشنفکر می باشد، چه در مسائل داخلی و چه در زمینه امور بین المللی اطلاعات کافی دارد. معذالک تجربه عملی او در درجه اول در امور داخلی بوده است هر چند او در جریان مذاکره بین عصمت اینونو، نخست وزیر سابق، در اوائل دهه 1960 با ایالات متحده آمریکا سمت مترجمی داشته است.

ائتلاف ناآرام

اجویت که از ماه مه سال 1972 ریاست حزب جمهوریخواه خلق را داشت، در انتخابات پارلمانی 14 اکتبر سال 1973 حق تشکیل یک حکومت را از طریق رهبری حزب به یک تجمع به دست آورد. اندکی بعد از انتخابات او کوشید تا به حزب رستگاری ملی ائتلافی تشکیل دهد، ولی این کوشش به جایی نرسید، زیرا رهبران حزب رستگاری ملی درباره کنترل بعضی از وزارتخانه ها با او توافق نداشتند و بعضی از نمایندگان بسیار محافظه کار حزب رستگاری ملی با بعضی از برنامه های مترقی حزب جمهوریخواه خلق مخالف بودند.

در جریان ماههای نوامبر و دسامبر، احزاب میانه رومتمایل به راست به رهبری حزب عدالت سلیمان دمیرل، کوشیدند تا ائتلافی تشکیل دهند، و در ماههای دسامبر و ژانویه کورترک کوشید تا تشکیل یک کابینه مرکب از احزاب عدالت و جمهوریخواه خلق و یا یک حکومت با شرکت همه احزاب را ایجاد نماید.

در تاریخ 15 ژانویه از اجویت خواسته شد تا در راه تشکیل یک حکومت بکوشد. ده روز مذاکره با رهبران حزب رستگاری ملی منجر به تشکیل یک حکومت جدید شد که تنها هشت کرسی را در پارلمان در اختیار خود داشت.

سوسیالیست

اجویت یک سوسیالیست میانه رو است که ظاهرا نسبت به اصول دمکراسی و عدالت اجتماعی و تغییر مسالمت آمیز به طور قاطع و صمیمانه پایبند است. یک عامل اصلی در وابستگی نیرومند او به سوسیالیسم اعتقاد او به این اندیشه است که پیروی از آن برای حمایت از دمکراسی در ترکیه و عقب راندن کمونیسم ضرورت اساسی دارد. به همین دلیل او از اقدامات رژیمهای دیگر، مانند رژیم نعیم تلو نخست وزیر از (آوریل 1973 تا ژانویه 1974) و عدنان مندرس (از ماه می سال 1950 تا ماه می 1960) به خاطر پیروی

ص: 99

از سیاستهایی که با منافع بازرگانان بزرگ جانبداری می کرد و منافع ملت را به طور کلی نادیده می گرفت انتقاد می کرد.

منتقدین به علت تمایلات چپگرایانه اجویت او را به داشتن گرایشهای مخفی کمونیستی یا بدتر از آن متهم می کنند. جستجو در نوامبر 1972 یک منبع نظامی ترکیه به طور محرمانه گفت که مقامات حکومت نظامی شواهدی در دست دارند که نشان می دهد اجویت یک کمونیست است. یک افسر دستگاه امنیت ملی ترکیه در اکتبر سال 1973 اظهار نظر کرد که اجویت بیش از آنچه که از نطقهای انتخاباتی اش بر می آید یک چپگرای افراطی است. این افسر افزود که هرچند اجویت ممکن است خود را یک «آلنده ترکیه» (مقصود مرحوم سالوادور آلنده رئیس جمهوری شیلی است که در سپتامبر 1973 از صحنه رانده شد) تصور کند، ولی نظامیان ترکیه مانند نظامیان شیلی نیستند که قبل از اقدام دو سال انتظار بکشند. برای تأیید این گفته شواهد عینی در دست نیست.

نقشه ها و مواضع داخلی

مأموران سفارت آمریکا معتقدند که اجویت در آغاز حکومت خود به حل مشکلات متعدد داخلی ترکیه و نیرومندتر ساختن پشتیبانی عمومی از خود در پارلمان خواهد پرداخت. معذالک در زمینه داخلی و همچنین در صحنه بین المللی اجویت ممکن است در نتیجه پایگاه محدود پشتیبانی سیاسی که حکومت او از آن برخوردار است و اختلافات موجود در بطن حکومت ائتلافی اندکی تحت فشار قرار گیرد.

عفو عمومی

اجویت از زمانی که انتخاب شده است به کرات گفته است که نخستین لایحه قانونی که حکومت او به پارلمان تسلیم خواهد کرد، لایحه ای درباره عفو عمومی برای زندانیان سیاسی خواهد بود. این عفو عمومی شامل آنهایی نیز خواهد بود که به «جنایات فکری» جستجو ترجمه و انتشار ادبیات نمونه مارکسیستی که هم اکنون در اغلب کتابخانه های غربی موجود است و نیز افرادی که به تخلفات سیاسی متهم شده اند، ولی آنهایی را که به جرم فعالیتهای تروریستی محکوم شده اند در بر نخواهد گرفت.

اقتصاد

اجویت از لحاظ اصولی با بخش خصوصی مخالف نیست، ولی تصور می شود که او مایل است مقررات شدیدتر دولتی و مداخله قابل ملاحظه دولت در اقتصاد عملی شود. اجویت مانند بسیاری از اندیشمندان متمایل به سوسیالیست، به اصلاحات ارضی از جمله تدابیری برای محدود کردن تملک زمین و توزیع مجدد زمین بین افراد بی بضاعت و بی زمین معتقد است. اجویت توصیه کرده است که «بازرگانی آزاد و دموکراتیک» در ترکیه برقرار شود، یعنی در عین حال این بازرگانی آزاد تحت تنظیم دولت باشد و با «بازرگانی آزاد انفرادی» تفاوت داشته باشد.

گرایش به سوی سوسیال دمکراسی در سیاست اقتصادی نخست وزیر جدید که هنوز کامل نشده است مشهود است. او گفته است که میل دارد یک نقشه منطقی جهت به کار بردن ذخایر ارزی خارجی که ازناحیه بسیاری از کارگران غیر متخصص ترک در اروپا واریز شده تنظیم کند و راههایی برای مهار کردن تورم و

ص: 100

کاهش واسطه ها که به عقیده او تعدادشان به ویژه در کشاورزی بسیار زیاد است. پیدا کند. او اعلام داشته است که حکومتش برای کمک به کشاورزان جهت متشکل کردن خودشان، اعتبارهایی را ارائه خواهد کرد.

چنین تصور می شود که اجویت نسبت به بخش خصوصی ظنین است. در مبارزه انتخاباتی پاییز 1973 او همچنان در مخالفت با «سرمایه انحصاری» چه خارجی و چه داخلی سخنرانی می کرد و این مسئله ای است که او لااقل از سال 1967 به آن پرداخته است. از زمان انتخاب به بعد او نوشته است که نادیده گرفتن سیاستهای استثماری از سوی نهادهای خصوصی به امید رشد سریع ملی بدون شک راه را به سوی استثمار خارجی خواهد گشود؛ زیرا صاحبان مؤسسات خصوصی برای به دست آوردن وزنه ای در مقابل حکومت خود از پشتیبانی خارجی استفاده می کنند. به عقیده اجویت این امر منجر به ادغام صنایع داخلی در کمپانیهای بیگانه خواهد شد و این ادغام اقتصاد ملل ضعیف را به صورت وابسته های اقتصادی کشورهای نیرومند در خواهد آورد.

یک مأمور سفارت آمریکا اظهار نظر کرده است که اجویت ممکن است از کمپانیهای خارجی بخواهد تا ماهیت ترکیه ای بیشتری داشته باشند و حتی موانعی در قبال سرمایه گذاری خارجی در ترکیه ایجاد خواهد کرد. (برنامه انتخاباتی حزب جمهوریخواه خلق که به طور عمده منعکس کننده نظریات اجویت بود، خواستار ملی کردن منابع نفتی ترکیه بود که بخشی از آنها تا مدتی تحت کنترل کشورهای بیگانه بود پروتکل ائتلافی حزب جمهوریخواه خلق و حزب رستگاری ملی از شدت چندانی برخوردار نیست و تنها خواستار تجدید نظر در قوانین مربوط به نفت و ایجاد تغییرات لازم می باشد.) اجویت ممکن است با این گونه مسائل به طور عملی برخورد داشته و در قبال سرمایه گذاری خارجی و عملیات کمپانیهای خارجی بر طبق نیازهای کلی سیاست خارجی، موانعی ایجاد کند.

ارتش و سیاست

اجویت از قدرتمند شدن نظامیان است می ورزد و بسیار مایل است تا شاهد انصراف از پرداختن به امور سیاسی پس از تقریباً سه سال مداخله غیر مستقیم باشد. معذالک اجویت می داند که ارتش قبل از اینکه بخود را کنار بکشد، باید متقاعد شود که فعالیت حکومت او ثبات و امنیت کشور را به خطر نخواهد انداخت.

نقشه ها و مواضع بین المللی

مأمورین سفارت آمریکا انتظار ندارند که اجویت به این زودیها دست به ابتکارات مهم در سیاست خارجی یا هر گونه تغییر در سیاست خارجی بزند. (در واقع در پروتکل حزب جمهوریخواه خلق و حزب رستگاری ملی اظهار شده است که جهت گرایی سیاست خارجی ترکیه همچنان بدون تغییر خواهد ماند.

معذالک نخست وزیر جدید با دید انتقادی بیشتری به مواضع سیاست خارجی که تاکنون ترکیه داشته است خواهد نگریست.

ص: 101

ایالات متحده

اجویت اصولاً طرفدار غرب است، ولی در عین حال بر طبق دفاعش از ناسیونالیسم (ملیت گرایی) خواستار اتکاء کمتری به ایالات متحده آمریکا شده است. او تماسهای متعددی با ایالات متحده و آمریکایی ها داشته است، ولیکن همواره در پی آن بوده است که به منظور حفظ آزادی خود در تهیه فرمول سیاسی و تقویت حزب خود نه به عنوان حامی و نه به عنوان مخالف با این کشور شناخته شود. برنامه سیاسی حزب جمهوریخواه خلق مبنی بر در پیش گرفتن برداشت مستقل تر در دفاع مشترک است. این امر ممکن است به اجویت امکان دهد تا در ترتیبات دفاعی آمریکا و ترکیه تجدید نظر کند، هر چند او همواره مراقب آن بوده است تا نیاز ترکیه را به اتحاد با ایالات متحده مورد تأکید قرار دهد.

اجویت آشکارا متعهد به تجدید نظر در منع تولید خشخاش که آمریکا مشوق آن است می باشد (در عمل این تصمیم از ژوئیه سال 1971 گرفته شده است). او ظاهرا میل ندارد بر خلاف احساسات آمریکایی ها و کشورهای اروپایی درباره این مسئله رفتار کند، ولی چنین احساس می کند که ترکیه باید گشت خشخاش را تا اندازه ای قانونی سازد. او از سوی کشاورزان سابق تحت فشار قرار گرفته است زیرا وسائل معیشت این کشاورزان در نتیجه منع کشت شدیداً تحت تأثیر قرار گرفته است و آنها هنوز شغل دیگری که باعث خرسندی آنها شود پیدا نکرده اند.

اجویت پیشنهاد کرده است که تدابیر فنی و دولتی در جریان فصل کشت برای جلوگیری از سوءاستفاده محصول خشخاش به مورد اجرا گذارده شود. او ممکن است همچنین دولت ایالات متحده را برای فراهم آوردن پول بیشتری جهت اجرای برنامه های جایگزین محصول و جبران خسارات وارده کشاورزان تحت فشار قرار دهد.

ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی)

از اواخر دهه 1960 اظهارات اجویت در محافل عمومی و خصوصی نشان داده اند که وی در مورد ارتباط با سازمان ناتو جانب احتیاط را در پیش گرفته است. معذالک وی هنوز راه دیگری را که قابل دوام باشد پیدا نکرده است. در جریان یک مصاحبه مطبوعاتی در اکتبر 1973 او اعلام داشت که در نظر دارد ترکیه را در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی نگه دارد. علاوه بر این به موجب اظهار یک ناظر سیاسی قابل اطمینان او در نظر ندارد هیچ کدام از پایگاههای ناتو را تعطیل کند.چنین گمان می رود که اجویت احساس می کند ترکیه نباید برای دفاع از خود بر ناتو متکی باشد و اینکه ترکیه باید علاقه بیشتری را در حرکت به سوی هماهنگی اقتصادی و سیاسی اروپایی نشان دهد.

جامعه اقتصادی اروپا

اجویت بر ادامه ارتباط ترکیه با جامعه اقتصادی اروپا اهمیت بسیاری قائل است؛ ولی او درباره خط و مشی تحولات آینده جانب احتیاط را رعایت می کند. اجویت اظهار نظر کرده است که اقتصاد ترکیه هنوز کوشش لازم را جهت شرکت کامل در جامعه اقتصادی اروپا به عمل نیاورده، همچنین معتقد است ترکیه تاکنون امتیازات بسیاری به جامعه اقتصادی اروپا داده است (به ویژه در مورد محدود کردن صدور منسوجات و میوه های ترکیه) در حالی که در مقابل امتیازات بسیار ناچیزی به دست آورده است. به نظر

ص: 102

می رسد که اجویت خواستار تجدید نظر در پروتکل بین ترکیه و جامعه اقتصادی اروپا به ویژه در ارتباط با آن بخشهایی که با دوران انتقال ترکیه از عضویت وابسته به عضویت کامل و محدود کردن بازرگانی ترکیه با کشورهای غیر جامعه اقتصادی اروپا می باشد.

مناسبات با یونان و قبرس

اجویت اعلام داشته که قبرس ریشه اختلاف نظرهای بین ترکیه و یونان است. او ظاهرا معتقد است که این دو کشور علائق متقابلی فراتر از مسئله قبرس با یکدیگر دارند و باید این مسئله را هر چه زودتر حل کند. او ظاهرا از مذاکراتی که میان یونانیها و ترکها و قبرسیهای یونانی و ترک جریان دارد پشتیبانی می کند.

دانشجو و روزنامه نگار

بولنت اجویت در روز 28 مه سال 1924 در استامبول به دنیا آمده است. خانواده او در سال 1929 به آنکارا منتقل شد، زیرا پدر او به عنوان نماینده از سوی حزب جمهوریخواه در مجمع بزرگ ملی انتخاب شده بود. اجویت به مدرسه ابتدایی معمار کمال (تا سال 1936) و دبیرستان آتاترک آنکارا می رفت، تا اینکه وارد استامبول، 4کالج رابرت استامبول شد. خانواده او میل داشتند که او معماری یا مهندسی یا حقوق بخواند، ولی اجویت در عوض رشته هایی را انتخاب کرد که او را به سوی حرفه روزنامه نگاری و نوشتن خلاقانه هدایت می کرد.

اجویت پس از دریافت درجه لیسانس در سال 1944 دوباره به آنکارا بازگشت و مدتی به عنوانی مترجم شفاهی در وزارت مطبوعات و رادیو و جهانگردی کارکرد. در عین حال او به تحصیل زبان و ادبیات انگلیسی در دانشکده زبان و تاریخ و جغرافیا در دانشگاه آنکارا پرداخت. هنگامی که رئیس او در وزارتخانه در سال 1946 به عنوان دبیر مطبوعاتی به لندن اعزام شد، اجویت نیز به عنوان دبیر این شخص به لندن فرستاده شد. اجویت در اوقات فراغت به تحصیل خود ادامه داد و در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن به تحصیل زبانهای سانسکریت و بنگالی و تاریخ هنر پرداخت و در عین حال در مؤسسه کوتو به تحصیل مشغول گردید.

در سال 1949 اجویت به درجه وابسته مطبوعاتی ارتقاء یافت و در همین سمت تا سال 1950 در لندن باقی ماند و آن گاه به ترکیه بازگشت. در همان سال او به عضویت حزب جمهوریخواه خلق درآمد و به عنوان سردبیر خارجی وارد هیئت تحریریه به روزنامه اولوس که ارگان تبلیغاتی حزب جمهوریخواه بود شد. اجویت در سال 1951 و 1952 برای انجام خدمت وظیفه به عنوان افسر احتیاط در بخش تشریفات ستاد ارتش ترکیه از این روزنامه مرخصی گرفت.

در سال 1952 اجویت به روزنامه اولوس بازگشت و در جریان نه سال بعد، او مدیر اجرایی و سرانجام مدیر سیاسی آن شد. در همین سمت او روزانه تفسیرهای سیاسی می نوشت، که اغلب از رژیم عدنان مندرس که در آن زمان نخست وزیر ترکیه بود، انتقاد می کرد. علیرغم اینکه مندرس در سال 1953 روزنامه اولوس را به طور موقت تعطیل کرده بود.

در جریان سالهای 1954 تا 1957 هنگامی که اجویت ابتدا با بورس تحصیلی وزارت امور خارجه به عنوان نویسنده مهمان روزنامه ژورنال و سنتینل به ایالات کارولینای شمالی سفر کرد و سپس با استفاده از

ص: 103

بورس بنیاد راکفلر در دانشگاه هاروارد برای تحصیل تاریخ عثمانی سفر کرد. افقهای فعالیت روزنامه نگاری اجویت توسعه یافت. بین سالهای 1950 و 1957 اجویت مقدار زیادی از وقت خود را به کارهای ادبی غیر روزنامه نگاری وقف کرد و به عنوان یک مدرس، مترجم، نویسنده و منتقد شهرت قابل ملاحظه ای به دست آورد.

حزب جمهوری خواه خلق

در سال 1957 اجویت با موفقیت برای احراز یک کرسی نمایندگی در مجمع بزرگ ملی از شهر آنکارا از سوی حزب جمهوریخواه خلق فعالیت کرد. او به زودی یکی از اعضای جوان این حزب شد و وارد شوراهای عالی این حزب گردید. چند عامل به ترقی سریع او در حزب کمک کرد که از جمله آنها مناسبات حسنه او باعصمت اینونو رهبر این حزب و استعداد او در سازمان دادن شاخه جوانان حزب و سمت برجسته او به عنوان سخنگوی مطبوعاتی حزب و علاقه فعالانه او در کمیته سیاست خارجی مجمع بزرگ ملی وعضویت او در کابینه «سایه» و کمیته پژوهش بود.

پس از کودتای نظامی در ماه می سال 1960، حزب جمهوریخواه خلق اجویت را به عنوان عضو مجمع مؤسسان انتخاب کرد این مجمع از سوی حکومت نظامی در ژانویه 1961 مأمور تنظیم یک قانون اساسی جدید بوده در اکتبر 1961 اجویت بار دیگر به عنوان نماینده از آنکارا در حزب جمهوریخواه خلق انتخاب شد و در هیئت مرکزی اداری این حزب سمتی به دست آورد.

وزیر کار و مرد دست راست اینونو

در نوامبر سال 1961 اجویت در کابینه ائتلافی تحت ریاست اینونو سمت وزارت کار را به دست آورد.

کابینه ائتلافی مرکب از حزب جمهوریخواه خلق و حزب عدالت بود (در این اوضاع احوال او به علت نداشتن وقت از کار خود در روزنامه اولوس کناره گیری کرد). اجویت علیرغم نداشتن تجربه در امور کارگری یک وزیر بسیار قابل از آب درآمد و در جهت پیشبرد حقوق کارگران و پشتیبانی از قوانین ترقی خواهانه کار کرد. در جریان ترمیم کابینه در ماه ژوئن 1962 اینونو از او خواست که در سمت وزیر کار باقی بماند.

ایثار اجویت به آرمان کارگران بدون شک صمیمانه بود. معذالک انگیزه اش، میل سیاسی او برای تقلیل نفوذ حزب کارگر ترکیه بود. در پایان دوران وزارت او در فوریه سال 1965، اجویت در میان دانشجویان و کارگران پیروان متعددی را به دست آورد و موقعیت او به عنوان سخنگوی حزب جمهوریخواه خلق به خوبی مستحکم شد. او همچنین از طریق اجتناب از مانورهای زیرکانه و محیلانه و از حملات شخصی علیه سایر اعضاء احترام زیادی در حزب به دست آورد و جایگزین تورخان فیض اوغلی به عنوان سخنگوی اندیشمندان جوان حزب جمهوریخواه خلق گردید (فیض اوغلی اکنون رهبر حزب اتکاء جمهوریخواه است).

از سال 1961 عصمت اینونو اعتماد بسزایی نسبت به اجویت داشت. در دوران 1963 تا 67 مناسبات شخصی این دو بقدری نزدیک بود که اظهارات عمومی اینونو به منزله طنین اظهارات اجویت تلقی می شد.

در فوریه سال 1966 فتحی چلیکباش رهبر حزب جمهوریخواه خلق اجویت را به عنوان بانفوذترین

ص: 104

مشاور اینونو می شناخت.

میانه رو چپگرا

سیاستهای اجویت در جریان مدتی که وی وزیر کار بود گرایشهای چپی داشت. اجویت از پایگاه جدید سیاسی خود به عنوان حزب جمهوریخواه خلق از زونگولداک (که در پاییز سال 1965 انتخاب شده بود) شروع به دفاع از برنامه های سوسیالیستی در برنامه های حزبی کرد. در سال 1966 اجویت عصمت اینونو را متقاعد کرد تا از او فرقه چپگرای او به جای فیض اوغلی پشتیبانی کند. فیض اوغلی اصرار داشت که حزب در مرکز طیف سیاسی باقی ماند. اجویت معذالک بسیار مواظب بود که بین سوسیالیزم از نوعی که او طرفداری می کرد و سوسیالیزم حزب کارگر ترکیه که دارای تمایلات افراطی چپی بود، تفاوت قائل شود. او تأکید کرد که جنبش چپ میانه رو او صرفاً مجری اصول سوسیال دمکراسی بود که توسط انقلاب سال 1960، تبلیغ می شد.

در اکتبر 1966 اجویت به دبیر کلی حزب جمهوریخواه خلق انتخاب شد و به اتفاق حامیان خود سیاست حزبی را به سوی چپ میانه رو تغییر داد. این حرکت به سوی چپ بدون مبارزه از سوی مخالفان باقی نماند. در ماه می 1967 عده ای از انتقاد کنندگان از اجویت، به عنوان اعتراض علیه سیاست حزب کناره گیری کردند و حزب اتکا را تشکیل دادند. علیرغم یک چنین اختلافی برنامه اجویت و حیثیت و قدرت او در داخل حزب در کنوانسیونهای حزبی در سالهای 1967 و 1970 تأیید شود. در اواسط 1968 اجویت به نحو وسیعی به عنوان برجسته ترین مدعی ریاست حزب جمهوریخواه خلق در صورت کناره گیری یا مرگ اینونو تلقی شد؛ هرچند بعضی از رهبران حزب او را جوانتر و کله شق تر از آن می دانستند که بتواند پشتیبانی عناصر محافظهکارتر حزب را جلب کند. اینونو در آن زمان درباره آینده اجویت در حزب شک و تردیدهایی پیدا کرده بود، ولی انتخاب کنندگان اجویت در حوزه انتخابی زنگولداک با انتخاب مجدد او به عنوان نماینده در پاییز سال 1969 پشتیبانی خودرا از او به اثبات رساندند.

استعفا

هنگامی که اینونو در ماه مارس 1971 تصمیم گرفت به اعضای حزب جمهوریخواه خلق اجازه دهد در کابینه نهاد اریم سمت وزارت کسب کنند. بولنت اجویت علیرغم مناسبات شخصی بسیار نزدیک با اینونو و احترام نسبت به اینونو از سمت خود به عنوان دبیر کل حزب استعفا داد. او استدلال کرد که حکومت اریم که یک حکومت («مافوق سیاست» طبق تقاضای سران نظامی است، در واقع بدان منظور تشکیل شده است تا «خوشایند سرمایه داران بیگانه و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و بازار مشترک اروپا» باشد و بنابر این به نفع دمکراسی ترکیه نیست. اجویت به دنبال استعفای خود کوشید تا از بدتر شدن قطع مناسبات خود با اینونو اجتناب کند و از محیط سیاست آنکارا خارج بوده و در عوض به تحکیم موقعیت برجسته خود در سطوح محلی و ایالتی حزب جمهوریخواه خلق بپردازد. معذالک شکاف بین این دو مرد (مقصود اجویت و اینونو) وسیعتر شد و با خودداری اجویت

ص: 105

رئیس حزب جمهوریخواه خلق

کوششهای اجویت چنان موفقیت آمیز بود که در کنوانسیون این حزب در ماه می 1972 اجویت به ریاست این حزب انتخاب شد. اینونو پس از آنکه در کوششهای خود برای بر کنار کردن پشتیبانهای اجویت از مواضع قدرت در حزب شکست خورد، از سمت خود استعفا داد. انتخاب اجویت ضربه جدی به ثبات کوتاه مدت حزبی بود. بسیاری از اعضای پیرتر و محافظه کارتر حزب تهدید به تشکیل یک حزب جدید کردند که به دقت می توان گفت منعکس کننده نظریات سیاسی آنها بود. بسیاری از دیگران معتقد بودند که تغییر در رهبری حزب مشخص کننده پایان حزب جمهوریخواه خلق بر اساس ماهیت اولیه خود می باشد. عده ای از ژنرالهای ارشد ارتش همچنین انتخاب اجویت را آشوب انگیز تشخیص دادند. این ژنرالها که نسبت به اجویت به عنوان یک مرد چپگرا اعتماد نداشتند، به ممدوح تخماق، رئیس ستاد ارتش ترکیه توصیه کردند تا برای جلوگیری از روی کار آمدن در انتخاب عمومی آینده تدابیری اتخاذ کند.

در پاسخ به این تحولات اجویت کوشید تا یک چهره دولتمردانه از خود ایجاد کند و نشان بدهد که او یک رادیکال لجام گسیخته نیست و درصدد التیام - زخمهای حزب جمهوریخواه خلق است. او تأکید کرد که حزب جمهوریخواه خلق فقط اندکی به چپ متمایل شده است و خواهد کوشید آنرا در همان جهت پیش ببرد معذالک اجویت که در ماه ژوئیه بار دیگر ریاست حزب انتخاب شده و از این انتخاب تشویق شده بود برای نشان دادن کنترل خود بر روی حزب فرصت را از دست نداد. در نوامبر 1972 او سیاست اینونو را در پشتیبانی حزب جمهوریخواه خلق از ائتلاف مافوق سیاست معکوس کرد و برنامه پنجساله اقتصادی را که اخیرا به تصویب رسیده بود، مورد انتقاد قرار داده و فرید ملن و نخست وزیر وقت را متهم کرد که بیش از اندازه تحت تأثیر احزاب دست راست ائتلافی قرار گرفته است. در پاسخ اینونو 25 نماینده از حزب جمهوریخواه خلق استعفا کردند.

در ماه دسامبر اجویت اعلام داشت که حکومتهای غیر حزبی فاقد کارآیی هستند و توصیه کرد که حکومت سیاسی هر چه زودتر باز گردد.

در ماه ژانویه 1973 او مناسبات بین حکومت و مقامات حکومت نظامی را (که در بهار1971 به دنبال اخراج سلیمان دمیرل نخست وزیر با دادن اتمام حجت از سوی نظامیان برقرار شده بود) مورد انتقاد قرار داد. با چنین کاری او رضایت بدون سرو صدای نظامیان ترکیه را که علیرغم مداخله خود، شکلهای دمکراتیک را در سیاست ترکیه حفظ کرده بودند، به مبارزه برانگیخت. تحت راهنمایی اجویت در انتخاب ریاست جمهوری در مارس 1973 حزب جمهوریخواه خلق به عنوان اعتراض علیه فشار نظامیان جهت انتخاب ژنرال فاروق گورلر از دادن رأی امتناع کرده بود، ولی هنگامی که یک کاندیدای دیگر به نام فخری کورترک که به هیچ کدام از احزاب تعلق نداشت و در نتیجه سازش بین طرفین پیشنهاد شده بود در انتخاب ریاست جمهوری شرکت کرد و نعیم تلو در ماه آوریل حکومتی تشکیل داد. حزب جمهوریخواه خلق تصمیم گرفت تا در صف مخالفین باقی بماند.

در همان دوران 1972 و 73 در حالی که اجویت از حکومت تحت سرپرستی نظامیان انتقاد می کرد، نظامیان بیش از پیس نسبت به اجویت ظنین شدند. یک منبع نظامی موثق گزارش داد که مقامات حکومت نظامی در نوامبر 1972 سرگرم بررسی نطقهای علنی ضبط شده اجویت شدند تا ببینند که آیا او قانونی را نقض کرده است یا خیر. این منبع همچنین گزارش داد که صحبت از برچیدن مصونیت پارلمانی اجویت در

ص: 106

میان بوده تا او را به خاطر انتقاد از حکومت نظامی تحت تعقیب قانونی قرار دهند. یک منبع نظامی دیگر در ماه دسامبر گزارش داده بود که همین مقامات در نظر دارند، اجویت را به اتهام تشویق به مخالفت علیه نظام کنونی تحت تعقیب قانونی قرار دهند؛ ولی ظاهرا این فعالیتهای نتیجه ای نداده است.

مسافرت

اجویت در اروپا بسیار سفر کرده است. او در سال 1951 به عنوان عضو هیئت مطبوعاتی به دعوت وزارت امور خارجه به انگلیس از این کشور دیدن کرد و در سال 1953 به عنوان عضو هیئت مطبوعاتی تحت سرپرستی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از فرانسه، پرتغال و ایتالیا بازدید به عمل آورد. در سال 1958 به عنوان عضو هیئت نمایندگی مجمع بزرگ ملی وابسته به مجمع مشورتی اروپا به شهر استراسبورگ رفت. او همچنین در سال 1964 به عنوان وزیر کار برای تحقیق درباره اوضاع کارگران ترکیه در خارج در سراسر اروپا سیر و سیاحت کرد. گفته می شود که او در کشورهای غربی احساس ترغیب نمی کند.

سبک

بعضی از ناظران، اجویت را به عنوان یک مرد خوشایند و خوش رفتار توصیف کرده اند. دیگران وضع روحی او را اندکی فاقد خوش مشربی تشخیص می دهند و شخصیت جذاب ظاهری او را به عنوان یک سادگی و صمیمیت مطالعه و حساب شده تلقی می کنند. اجویت به نظر یک مأمور سفارت آمریکا یادآور یک شاگرد مدرسه با استعداد درخشان و خوش رفتاری است که از میان همشاگردیهایش برای نشان دادن به بازدید کنندگان خارجی انتخاب می شود. موضع و ژستهای او گاهی چنین القاء می کنند که فاقدآسودگی خاطر بوده و همواره در حال تشنج به سر می برد.

در مبارزات سال 1973 حامیان اجویت لقب کارا اوغلان را به او دادند کارا اوغلان یکی از قهرمانهای فولکلور ترکیه است که شبیه رابین هود، عیار و قلدر تاریخ انگلستان است. آنها این لقب را مناسب اجویت می دانستند، زیرا قهرمان آنها دارای شهامت و سجایای اخلاقی بوده و رنگ چهره و موهای سیاه و قیافه پسرانه او با تصویر آنها از کار اوغلان جور در می آید.

اجویت اندیشمند

اجویت اندیشمندی است که علائق او از سیاست فراتر می رود و به هنر و ادبیات نیز علاقه دارد. او نسبت به دوره رنسانس و بشردوستی و فلسفه هند علاقه خاصی نشان داده است. او از اوان کودکی شعر می گفته و بعضی از آثار او به عنوان شاعر و مقاله نویس و منتقد به انگلیسی ترجمه شده اند. آثاری که او از منتشر شده شامل ترجمه هایی از انگلیسی به ترکی از «کوکتل پارتی» تی.اس.الیوت و «زن آندروس» اثر تورنتون و ایلدر و دو اثر از رابیندرانات تاگور شاعر هندی به نام «گیتانجالی» و «آواره کوشلاو» می باشد.

در سال 1954 اجویت یکی از صاحبان و ویراستاران نشریه فرهنگی و سیاسی «فوروم» بود که در آن زمان تازه تأسیس شده بود.

اجویت که یکی از اعضای جامعه اندیشمندان ترکیه است، برای رهبری اندیشمندان اهمیت

ص: 107

فوق العاده ای قائل است. او رهبری را به عنوان وظیفه اندیشمندان تلقی می کند تا امتیاز آنان. اجویت به لحاظ نظرهای ناشی از تعقل دقیق شهرت دارد و به عنوان یک مرد سازمان یافته، کارا و پر انرژی توصیف شده است.

در سال 1952 اجویت یکی از بنیانگذاران جمعیت هنری «هلیکون» در آنکارا بوده است. از سال 1963 او عضویت «آنکارا، 4جمعیت روزنامه نگاران آنکارا» و «جمیعت منتقدان هنری بین المللی» و «مؤسسه مطبوعاتی بین المللی» را دارا می باشد.

نخست وزیر به عنوان یک ناطق خوب شناخته شده است. او به سینما بسیار علاقه دارد. مبتلا به زخم معده است و مشروبات الکلی نمی نوشد؛ هر چند به مهمانان خود مشروبات الکی تعارف می کند. اجویت به زبان انگلیسی به خوبی صحبت می کند.

خانواده هنرمندان

رخصان اجویت 51 ساله که از سال 1945 همسر نخست وزیر است، فارغ التحصیل رابرت کالج استامبول می باشد که در همان دانشکده با اجویت آشنا شده بود. یک منبع گزارش می دهد که او سیاست را به عنوان یک عامل نفوذی مخرب تلقی می کند. از تغییراتی که سیاست در زندگی او به وجود آورده خوشش نمی آید. این منبع همچنین تأکید می کند که خانم اجویت روزنامه نگاری خالص و نوشتن خلاقه را شغل طبیعی همسر خود می داند و امیدوار است که همسرش روزی این کار را از سر گیرد. معذالک یک منبع مدعی است که خانم اجویت قوه محرکه حرفه سیاسی شوهرش می باشد. خانم اجویت باهوش و خوشایند و نسبتا آرام است، او نقاشی نسبتا بااستعداد است و به زبان انگلیسی به نحو بسیار خوبی صحبت می کند. اجویت ها فرزند ندارند.

نازلی مادر نخست وزیر نیز یک نقاش نسبتا برجسته است و به تدریس هنر مشغول است. مادر نخست وزیر از اعضای بنیانگذار شاخه زنان حزب جمهوریخواه خلق است که در سال 1952 تأسیس شد و از همان زمان رئیس این سازمان در شعبه ایالتی اسکودار بوده است. 11 فوریه 1974

منبع: اسناد لانه جاسوسی - جلد 41 - کتاب 41 - صفحه 99