سند شماره 81

مذاکرات آمریکا و پاکستان: مسائل منطقه

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. ونس

محرمانه

به: سفارت آمریکا در اسلام آباد

1358-08-02- 1979-10-24

متن سند

سند شماره (81)

تاریخ: 2 آبان 1358- 24 اکتبر 79

خیلی محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

به: سفارت آمریکا در اسلام آباد با اولویت

موضوع: مذاکرات آمریکا و پاکستان: مسائل منطقه

1- تمام متن خیلی محرمانه است

2- خلاصه: بیش از نیمی از گفتگوهای نمایندگان پاکستان و آمریکا در تاریخ 25-24 مهر در واشنگتن مربوط به مسائل منطقه می شد. ارزیابیهایمان در مورد افغانستان مشابه بود، لیکن آنها خطر را جدی تر از ما تلقی می کردند. پاکستانیها در مورد وضع روابط خود با هند نسبتاً خشنود هستند، لیکن هنوز هم هند را خطر اصلی در درازمدت می دانند. در مورد ایران، شاهی بر اهمیت برقراری توازن شخصی با خمینی تأکید داشته و اظهار داشت که پاکستان سعی دارد علیرغم مخالفت ایران، سازمان همکاری و عمران منطقه ای را حفظ نماید. آمریکا بر حمایت خود از امنیت پاکستان بار دیگر تأکید کرد. لیکن اظهار داشتیم که به علت اختلافاتمان بر سر مسائل انرژی اتمی میزان حمایتمان در عمل محدود خواهد گردید.

آمریکا همچنان اعلام داشت که در صورت تهاجم افغانستان قرارداد دوجانبه 1959 قابلیت کاربرد خواهد داشت (تلگرام سپتامبر). گفتگوهای مربوط به مسائل انرژی اتمی، چین و اقیانوس هند در تلگرامهای جداگانه مطرح گردیده است. (پایان خلاصه) 3- اولین روز گفتگوها بین نمایندگان آمریکا و پاکستان در وزارت خارجه (24 مهرماه) معطوف به مسائل منطقه بود. در بخش پاکستانی، گفتگوها توسط آقاشاهی، و دبیر وزارت خارجه شهنواز، و با کمک دبیرکل وزارت دفاع سرلشگر غلام جیلانی خان انجام می گرفت. در بخش آمریکا وزیر امور خارجه بیانات افتتاحیه را ایراد (تلگرام الف) و در بسیاری از بخشهای گفتگو شرکت داشت. معاون وزیر نیوسام به طور کلی در مورد منافع آمریکا در منطقه گفتگو کرد.

4- افغانستان: دو هیئت نمایندگی به مبادله ارزیابیهای خود پیرامون اوضاع داخلی افغانستان و خطر آن علیه امنیت پاکستان پرداختند. شاهی گفت که انقلاب افغانستان بر پاکستان تأثیری ژرف داشته است.

ص: 483

دیگر پاکستان نقش دافع تاریخی خود را دارا نیست و از نظر آمادگی و تجهیزاتی قدرت مقابله با این خطر نظامی را ندارد. پاکستان انتظار یک حمله آنی را ندارد، ولی عمیقاً نگران امکان خرابکاریهای نفوذی مرزی در درازمدت است.

5- اوضاع داخلی: شاهی گفت که رژیم مارکسیستی کابل در برابر تداوم شورش و اختلافات درون حزبی و درون ارتش قادر به حفظ «تعادل» خود نیست، و به دنبال کودتای داخلی توسط امین، پایگاه سیاسی رژیم لرزان تر شده است. با این وصف قدرت سیاسی و نظامی شوروی در افغانستان شدیدتر و رو به افزایش است. شوروی برای تحکیم انقلاب فعالیت کرده و به شخصیتها اهمیتی نمی دهد. پوزانف سفیر شوروی به پیراشا سفیر پاکستان که در حال ترک افغانستان بود گفته بود که پاکستان باید سیاست خود را در قبال افغانستان تغییر دهد، چون شوروی تصمیم گرفته است که از انقلاب آن دفاع نماید. پوزانف گفته بود که شوروی تا بهار آینده یک «ارتش نوین افغانی» را پدید خواهد آورد، تا بتواند مبارزات نظامی مؤثری را علیه شورشیان به راه اندازد.

6- شاهی استدلال می کرد که اگر رژیم مزبور موقعیت خود را مستحکم نماید، استعداد جدید نظامی خود را متوجه پاکستان خواهد ساخت. پاکستان با در نظر گرفتن روند تحکیم داخلی افغانستان خطر مزبور را با یک یا دو سال دورتر می پندارد، ولی در حال حاضر باید اقدامی علیه آن انجام داد.

7- پاکستانیها اظهار داشتند که فرمانروایی یک تنه امین، بیش از حکومت رژیم پیشین آنها را نگران کرده است. با وجود اینکه امین احتمالاً بنا به دستور شوروی در بیانیه های عمومی خود خواستار بهبود در روابط شده بود، ولی در بعضی مواقع عکس آن را نیز مطرح کرده بود. پاکستانیها بخصوص از حضور رهبر ناسیونالیست تبعیدی پشتوها در کابل یعنی اجمل اخاتک نگران هستند که در یک مجمع عمومی جهت طرح قانون اساسی به او نیز مقام نمایندگی دیپلماتیک اعطا شده بود. شهنواز رژیم کابل را مخلوطی از میهن پرستی پشتووار و اشتیاق ایدئولوژیک میسیونری که یک خطر مضاعف را علیه منافع پاکستان به وجود می آورد توصیف کرد.

8- پاکستانیها به گفتگوهای دیپلماتیک خود با افغانستان چندان امیدوار نبودند، لیکن اعلام داشتندکه به تلاش خود ادامه خواهند داد. شاهی گفت که نمی داند که آیا دعوت از وی برای دیدار از کابل تجدید خواهد شد یا خیر. به هرحال، گویا این مذاکرات بیشتر به نفع افغانستان است تا پاکستان. افغانیها می خواستند پاکستان را وادار کنند که پناهندگان را از مرزهای خود به عقب بازگردانند. شهنواز به طور خصوصی گفت که افغانها در واقع میل دارند که پاکستان رهبران شورشی را اخراج کند، و در مورد گفتگو پیرامون مسائل دیگر آمادگی جدی نداشتند. آنها می خواهند با یک تیر دو نشان بزنند. ابتدا با این کار می خواهند با از بین بردن مسئله پناهندگان پاکستان با شورشیان به نحو بهتری مبارزه کنند، ثانیاً می خواهند وضعی را پیش آورند که در آن به عنوان قهرمان ناسیونالیزم پشتو قد برافرازند. اگر آنها موفق شوند پاکستان را مجبور به رها کردن پناهندگان کنند، اعتبار پاکستان از بین خواهد رفت و افغانستان در درازمدت خواهد توانست با قبایل مختلف هم پیمان گردد.

9- وزیر خارجه سؤال کرد که آیا به نظر پاکستان خطر افغانستان نوعی خرابکاری درازمدت یا نوعی تهاجم نظامی مستقیم می باشد؟ شاهی گفت که هردوی آنها مورد نظر است، ولی به تفضیل در مورد جنبه خرابکارانه آن سخن گفت. وی گفت، افغانها امید خود را نسبت به نسل کهنسال تر پشتوهای ناسیونالیست

ص: 484

از دست داده و تلاشهای خود را بر نسل جدیدی از جوانان ناسیونالیست پشتو و بلوچ که دارای گرایشات مارکسیستی هستند متمرکز ساخته است. انحراف روشنفکرانه مردم پاکستان نشانه هایی از موفقیت را به همراه دارد و بسیاری از پاکستانیها به سوی افغانستان گرایش پیدا کرده اند. هنگام وقوع کودتا در افغانستان، در پاکستان از کمک به پناهندگان و یاری رساندن به شورشیان شدیداً حمایت می شد. لیکن در حال حاضر بسیاری به این نتیجه رسیده اند که باید با افغانستان و شوروی از طریق افغانستان «مصالحه ای» صورت گیرد، چون نتوانسته است حمایت خارجی کافی را جلب نماید. بسیاری از قبایل معتقدند که وظیفه پاکستان است که علیه رژیم ضد اسلامی و مارکسیستی کابل مبارزه کند. لیکن اگر در انجام این کار از روسها می ترسد باید با شوروی از در صلح درآید. رهبران پاکستانی گفتند اگر افغانستان بخواهد در اوضاع کنونی به پاکستان فشار وارد آورد (مثلاً از طریق سیاست تعقیب شدید مرزی، توزیع سلاح در بلوچستان و یا تحریک شورشیان)، پاکستان در موقعیت سختی قرار خواهد گرفت.

10- سؤال کردم که آیا پاکستان فکر می کند که نظامیان شوروی نیز مستقیماً جهت سرکوب شورشیان پا به صحنه خواهند گذاشت؟ شهنواز گفت در این باره نمی تواند پاسخ قطعی و دقیقی ارائه کند. وی گفت شوروی هرگونه کمک لازم را از قبیل کمک نظامی در اختیار افغانستان قرار خواهد داد. وی معتقد است که روسها سعی خواهند کرد مشارکت نظامیان خود را محدود به سطوح مستشاری و لجستیکی نمایند.

سؤال شد که آیا پاکستانیها شاهدی مبنی بر استفاده از نظامیان آسیای مرکزی شوروی همراه با نظامیان افغانستان یافته اند؟ شهنواز یادآور شد که شوروی این توانایی را دارد. وی گفت بعید به نظر می رسد که شوروی از کوبایی ها در افغانستان استفاده کند، چون آنها نظامیان آسیای مرکزی خود را که از نظر فرهنگی نیز با افغانها وجوه تشابه دارند در اختیار دارند.

11- سؤال شد که آیا به نظر پاکستانیها چین در محدود کردن نفوذ شوروی در افغانستان نقش مهمی را ایفا می کند؟ شاهی به این سؤال جواب منفی داد. در چند مورد آنها با چینیها پیرامون افغانستان گفتگو کرده بودند. لیکن چینیها با استفاده از تحلیلهای ایدئولوژیک می گفتند که خلق افغانستان بالاخره پیروز خواهند شد. چینیها در این رابطه از سیاست عدم مداخله پیروی کردند. شایعه شده بود که شورشیان از چین اسلحه دریافت می کنند، لیکن پاکستان شاهدی برای اثبات آن نداشت.

12- هند: تبادل نظرهای پیرامون هند شامل نکات شگفت انگیزی نبود. پاکستانیها در مورد مقاصد هند در درازمدت نیز اظهار نگرانی می کردند، و اظهار می داشتند که هنوز هم هند را خطر اصلی در برابر امنیت پاکستان به حساب می آوردند، گذشته از آنکه مشکلات بیشتری در کوتاه مدت در رابطه با افغانستان دارند.

13- شاهی گفت که روابط پاکستان و هند بیش از گذشته «عاری از تشنج» است. آنها از نخست وزیر پیشین دسای به خوبی یاد می کردند، و به خصوص از مقاومت دسای در برابر برژنف و کاسیگین در مسکو که از وی خواسته بودند که در رابطه با افغانستان فشار بیشتری بر پاکستان وارد کند، قدردانی می کردند.

شاهی گفت این وضع نشانگر یک «بهبود در روابط سالم» بود. لیکن پاکستانیها در مورد سیاستهای دولتی که در انتخابات بعدی هند پیروز خواهد شد، اظهار نگرانی می کردند.

14- شهنواز گفت که پاکستان در ماههای اخیر تلاش کرده بود، که در رابطه با افغانستان روابط خود با هند را تا حد امکان حسنه نگهدارد. وی گفت در سفر خود به دهلی نو در ماه مه، وی برای اولین بار با

ص: 485

مقامات هند به بحث و تبادل نظر همه جانبه پرداخت. مقامات هندی در اظهارنظر پیرامون مسائل هند بیشتر جانب احتیاط را می گرفتند، تا مبادا نظراتشان با نظرات شوروی مطابقت یابد. شهنواز گفت هندیها احتمالاً از پیشرفتهای شوروی در افغانستان نگران شده اند و از اینکه افغانستان در حال حاضر حائلی بین آنها (هند و شوروی) نیست ناراحت هستند. معذالک تبادل نظر پاکستان و هند در این مورد تأثیراتی داشته است. سؤال شد که آیا هند نگرانی خود در مورد افغانستان را به شوروی گوشزد کرده است؟ و شهنواز گفت که به نظر او این کار را نکرده اند، ولی با مقامات در برابر درخواست شوروی مبنی بر فشار وارد کردن پاکستان نگرانیهای خود را به شوروی نشان داده اند.

15- پاکستانیها اظهار داشته اند که با مقامات هند به طور کامل و صریح در مورد مسئله اتمی گفتگو کرده اند و هند مقاصد صلح جویانه اتمی پاکستان را ظاهرا پذیرفته است. شاهی به گفتگوهای خود با وزیر خارجه هند مشیرا در هاوانا و نیویورک اشاره کرد، که در این گفتگوها وی گفته بود در صورت تردید هند نسبت به برنامه اتمی پاکستان، این کشور حاضر است هرگونه تضمین لازم را به هند بدهد. شاهی گفت که از بیانیه چاران سینگ در ردفورت نیز ابراز نگرانی کرده است. طبق گزارش میشرا به وی پاسخ داده بود که این امر تنها در محتوای فرضی برنامه تسلیحاتی اتمی پاکستان می گنجد. شاهی گفت که میشرا از ابراز اطمینانهای پاکستان خشنود بوده است.

16- شهنواز گفت که بیانیه ردفورت تنها چند روز پس از سخنرانی سناتور پرسی در کلکته در رابطه با خطری که متوجه شهرهای هند از یک بمب پاکستانی است، ایراد شده بود. (گرچه وی به نتیجه گیری صریح در این مورد نپرداخت، لیکن وی ظاهرا می خواست به طور ضمنی بگوید که آمریکا مسئول خشمگین شدن چاران سینگ می باشد.) 17- شهنواز به تفصیل در مورد گفتگوهای خود با رهبران هند از قبیل نخست وزیر پیشین دسای پیرامون مسئله اتمی در ماه مه گذشته سخن گفت. وی گفت که دسای با یک بیانیه صریح و بی پرده گفته بود که از ابراز اطمینانهای پاکستان بسیار خشنود شده است. شهنواز به مکاتبات ضیاء - دسای در همین مورد اشاره کرد که در آن ضیاء پیشنهاد کرده بود که یک بیانیه مشترک در محکوم شمردن تسلیحات اتمی منتشر نمایند و دسای نیز گفته بود که انتشار یک بیانیه یک جانبه نیز مانند انتشار یک بیانیه مشترک می باشد.

شهنواز گفت علت خشنودی هندیها این بوده است که دسای و ضیاء اعلام کرده بودند، که به هیچ وجه قصد ندارند تسلیحات اتمی تولید نمایند.

18- ایران: نیوسام گفت که آمریکا تلاش کرده است به دولت جدید به فهماند که ما انقلاب را پذیرفته ایم. وی گفت که ما هنوز به طور مستقیم با خمینی تماس نگرفته ایم. پذیرفته نشدن سفیر ما از سوی ایران مشکلات جدیدی بر سر راه ایجاد ارتباط به وجود آورد و ادامه اعدامها نیز در مسائل مربوط به روابط عمومیمان موانعی ایجاد کرده است. نیوسام گفت که روابط شوروی و ایران «توأم با تشنج» است.

19- در پاسخ شاهی بر اهمیت ایجاد یک توازن شخصی با خمینی و امتناع سرسختانه آیت اللّه در زمینه ادامه برنامه ها یا سیاستهای شاه تأکید کرد. وی معتقد است که ارسال یک هیئت نمایندگی نزد خمینی تنها راه بهبود بخشیدن به روابط آمریکا و دولت کنونی ایران است، لیکن وی اعتراف کرد که این امر می تواند از نظر عموم آمریکاییان مشکلاتی را فراهم آورد.

20- شاهی گفت سوءظن دولت کنونی ایران نسبت به هرچیزی که توسط شاه ایجاد شده، سبب شده

ص: 486

است که آنها مبادرت به لغو سازمان همکاری و عمران منطقه ای کنند. وی گفت پاکستان سعی داشت این سازمان را نجات دهد. پاکستان به ارزیابی نقش سازمان همکاری و عمران منطقه ای پرداخته و سعی داشت به ایرانیها نشان دهد، که سازمان همکاری و عمران منطقه ای در پیشبرد همکاریهای اقتصادی منطقه ای می تواند مفید واقع گردد.

21- در پاسخ به یک سؤال، شاهی گفت ایجاد یک نهاد اقتصادی منطقه ای دیگر آسان نخواهد بود.

شیخ نشینهای خلیج فارس که حتما در سازمان جدید گنجانده خواهند شد، در رابطه با انقلاب ایران نگران هستند و بنابراین از هر سازمانی که سبب شود ایران در آن باشد و یا از موضع رهبری در آن برخوردار شود اجتناب خواهند ورزید.

22- پاکستان: با آغاز گفتگو پیرامون نیازهای امنیتی پاکستان، نیوسام گفت ما می خواهیم بدانیم که از نظر دولت پاکستان چگونه خواهیم توانست این کشور را یاری دهیم. «در صورتی که بتوانیم مسائل موجود خود را از میان برداریم» نیوسام خاطرنشان ساخت که از نظر آمریکا نیازهای امنیتی پاکستان به سه بخش تقسیم می گردد:

(الف) گسترش یک هیئت سیاسی سالم و تلاش برای ایجاد توازن در عمران اقتصادی در رابطه با امنیت کشور اهمیت بسیار دارد. واضح است که تنها پاکستانیها می توانند در این باره تصمیم بگیرند، لیکن کشورهای دیگر نیز قادرند برای تحقق این اهداف کمکهای اقتصادی و فنی ارائه نمایند.

(ب) «بنیه دفاعی و نظامی کافی» برداشت ما از کلمه تا حدودی با برداشت شما تفاوت دارد، لیکن ما نیز معتقدیم که تجهیزات موجود باید به سرعت مدرن شده و کارایی آنها بالا برود. لیکن این نیازها باید در برابر نیاز به عمران اقتصادی صحیح نیز سبک و سنگین شود.

(ج) در صحنه دیپلماتیک، کشوری چون پاکستان که منابعش محدود است، می تواند با ابقای شبکه ای از روابط خارجی در حفظ توازن نیروهایی که با منافع پاکستان حالتی خصمانه دارند، امنیت خود را به طرز چشمگیری گسترش دهند. در طول سالها پاکستان الزاما اختلاطی از دیپلماسی رادیکال را در محدود کردن رویارویی با همسایگانش و تلاش برای جلب حمایت دیپلماتیک نیروهای خارجی دنبال می کرده است.

23- گرچه در بعضی از نقاط پاکستان مجبور است تنها به منابع موجود خود متکی باشد، ولی آمریکا نیز در گذشته سعی کرده است در تمامی این سه مورد آماده پاسخگویی باشد. تا جایی که کل روابطمان اجازه دهد ما در هریک از این نکات که یاد شده به حمایت خود ادامه خواهیم داد.

24- با اشاره به اقدامات «مختلط» نظامی و دیپلماتیک، شاهی سؤال کرد که آمریکا در نظر دارد برای افزایش بنیه دفاعی پاکستان چه اقداماتی را در پیش گیرد؟ نیوسام به محدودیتهای قانونی برنامه های کمکی و مشکلات موجود در رابطه با فروشهای عمده نظامی که به رضایت و توافق کنگره وابسته است اشاره کرد. پاکستانیها خاطرنشان ساختند که هند هنوز تهدیدکننده اصلی علیه پاکستان به شمار می آید و پاکستان باید بنیه دفاعی خود را در برابر آن تقویت کند، و توصیه کرد که در غیاب هواپیماهای جنگنده خوبی چون اف - 16 ضعف دفاعی آنها بسیار مشهود خواهد بود. در گفتگو پیرامون عناصر امنیتی دیپلماتیک پاکستان، آمریکاییها تأکید نمودند که پاکستان باید منافع خود را در روابط خود با قدرتهای شبه قاره آسیا در نظر بگیرد. ما علاوه بر این اظهار داشتیم که از نفوذ خود در دهلی نو بهره برداری خواهیم

ص: 487

کرد تا موجبات همکاری و تعاون هند و پاکستان فراهم آید. در مورد افغانستان ما گفتیم که از تمام اهرمهای موجود خود در کابل استفاده خواهیم کرد، تا از اقدامات افغانستان علیه پاکستان ممانعت به عمل آوریم، و سعی خواهیم کرد به شوروی نشان دهیم که باید استقلال افغانستان را محترم شمرده و از مداخله در امور داخلی آن اجتناب ورزد. طرف آمریکایی اظهار داشت که در صورت آغاز تهاجم از سوی افغانستان آمریکا قرارداد دوجانبه 1959 پاکستان را محترم خواهد شمرد. (گفتگوی کامل پیرامون این موضوع در تلگرام جداگانه مطرح شده است.)ونس

منبع: اسناد لانه جاسوسی - جلد 46 - کتاب 46 - صفحه 483