گزارش تحولات انقلاب (حکومت نظامی)

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: سولیوان

گزارش سیاسی

به: وزارت خارجه، واشنگتن دي. سي

1357-06-24- 1978-09-15

متن سند

سند شماره 70

خیلی محرمانه

15 سپتامبر 1978 - 24 شهریور 1357

از: سفارت آمریکا، تهران - 08841

به: وزارت خارجه، واشنگتن دی. سی

مرجع: تهران 8834

موضوع: گزارش حکومت نظامی مورخ 15 سپتامبر

خلاصه: راهپیمایی هزاران نفر از مردم به سمت گورستان تهران در بعد از ظهر روز 14 سپتامبر به خاطر کنترل شدید مقامات نظامی توأم با آرامش بود. اکثر مغازه های تهران و شهرهای دیگر در پاسخ به درخواست هایی که به نام خمینی و دیگر ملاهای محلی اصفهان که تندروتر و مغایر با درخواست معتدل تر آیت الله شریعتمداری برای برگزاری عزاداری آرام در منازل بود، تعطیل شده بودند. انفجار چند بمب آتش زا در اصفهان در اولین لحظات سپیده دم 14 سپتامبر، نشانه چند عملیات تروریستی کوچک بود، در این عملیات به پارک موتوری شرکت گرومن خسارات ناچیزی وارد آمد. مقامات اصفهان در نظر دارند مقررات ساعات منع رفت و آمد را طولانی تر سازند. دو تن از وزراء سابق (احتمالاً به جرم فساد) دستگیر شده اند. گرچه بین نحوه برخورد میانه روهای مذهبی جناح شریعتمداری و افراطی های دسته خمینی هنوز هم اختلاف فاحش وجود دارد، ولی رویدادهایی چون انفجار بمب های آتش زا در اصفهان نشانگر اقدام مستقل و خودسرانه تروریست هایی است که ممکن است الزاماً مطیع و وفادار به رهبریت مذهبی نباشند. در همین اثناء، ظاهراً مغازه داران کشور به دستورات جناح مخالف برای بستن مغازه های خود در روزهای خاص بهتر عمل می کنند و به دستورات حکومت نظامی برای گشودن مغازه های خویش وقع چندانی نمی نهند. پایان خلاصه.

1- جمعیتی که بر اساس برآورد چند منبع مرکب از 3 الی 10 هزار نفر بود در گورستان بهشت زهرا واقع در چند کیلومتری جنوب تهران در اواخر روز 14 سپتامبر اجتماع کرده بودند تا مراسم عزاداری هفتمین روز «کشته شدگان» تظاهرات هشتم سپتامبر را برگزار نمایند. جمعیت تحت سرپرستی ملاهای معمولی شعارهای ضدشاهی و ضددولتی می دادند ولی پس از آنکه یکی از افسران ارتش با استفاده از بلندگو جمعیت را با عنوان برادران خطاب کرد که ارتش نمی خواهد به آنها آسیبی برساند، آرام شدند. بر اساس یکی از گزارش ها، سربازان به تظاهرکنندگان شاخه های گل تقدیم کرده اند ولی گزارش های دیگر حاکی از آن است که مردم به سربازان گل داده اند. جمعیت در کمال آرامش متفرق شده و با استفاده از اتوبوس های اجاره ای و اتومبیل های شخصی به تهران بازگشتند.

2- در روز 14 سپتامبر برخلاف معمول تعداد بیشتری از مغازه های تهران و دیگر شهرهای بزرگ، چه در داخل بازارها و نقاط دیگر، تعطیل بودند. بنا به گزارش کنسولگری ما و علیرغم ادعاهای علنی مقامات حکومت نظامی، این وضع در تبریز نیز حاکم بود. علت تعطیلی مغازه ها نیز دستور صادره به نام آیت الله خمینی در روز 13 سپتامبر بود، گرچه نحوه جمله بندی اعلامیه و نبودن مهر شخصی وی در پای آن چنین می نماید که هم پیمانان وی در جناح چپ این اعلامیه را به نام وی منتشر ساخته اند.

3- رهبر ملاهای میانه رو یعنی آیت الله شریعتمداری از طریق رادیوی محلی اعلامیه خویش را پخش کرد و در آن از مردم خواست که در منازل خویش به برگزاری عزاداری آرام بپردازند ولی مغازه ها را تعطیل نکرده و با مقامات درگیر نشوند. کنسول مک گافی از اصفهان گزارش داد که در آنجا ملاهای محلی بلافاصله و در بعد از ظهر همان روز (13 سپتامبر) اعلامیه مختصر خویش را منتشر ساختند و اعلام داشتند که شریعتمداری و یا هیچ «بیگانه» دیگر حق ندارد برای مذهبیون اصفهان تعیین تکلیف کند و در آن از درخواست خمینی برای برگزاری «اعتصاب عمومی» حمایت کردند بدون اینکه مستقیماً از خمینی ذکری به میان آورند. مقامات حکومت نظامی فرمانی صادر کرده و از مغازه دارها خواستند که باز بمانند در غیر این صورت جواز کسب باطل و مغازه های تعطیل شده ضبط خواهد شد. در روز 13 سپتامبر حدود 60 درصد مغازه ها باز بود ولی بنا به گزارش کنسول در تاریخ 14 سپتامبر تعطیلی مغازه ها تقریباً جنبه عمومی پیدا کرده بود. مقامات اصفهان نیز از همان زمان چند ملای محلی از جمله شیخ محبوبی که نامش در اعلامیه منتشره دیده می شد، دستگیر کرده اند.

4- در غروب روز 14 سپتامبر اصفهان شاهد انفجار چند بمب آتش زا بود. کمی پس از ساعت 7 صبح شاهدان عینی از جمله چند آمریکایی مقیم هتلی که در آن نزدیکی قرار داشت، دو جوان موتورسوار را مشاهده کردند که با پرتاب سنگ، شیشه پنجره های طبقات فوقانی دو ساختمان دولتی یعنی شعبه ای از وزارت اطلاعات و جهانگردی و شعبه ای از شهرداری را که در آن روز تعطیل بود شکستند. سپس یک ماشین پیکان حامل دو سرنشین جوان از راه رسید و نور چراغهای دستی خویش را متوجه پنجره ها کرده تا مطمئن شوند که شیشه ها شکسته شده اند.

لحظاتی بعد یک پیکان دیگر به آنجا رسید و دو جوان دیگر که سرنشینان آن بودند بمب های آتش زای خویش را به درون پنجره ها پرتاب کردند کمی پس از آن نیز سه بانک دیگر به همین نحو به آتش کشیده شد (فاقد شاهد عینی). با محل سکونت رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی نیز به همین نحو رفتار شد. بالاخره، کمی پس از ساعت 9 صبح چند کوکتل مولوتف از این سوی دیوار به داخل پارک موتوری گرومن پرتاب گردید که در نتیجه آن یک ماشین سوخت. بعداً نیز نگهبان شب متوجه یک سه راهی منفجر نشده در نزدیکی منبع غیرقابل اشتغال بنزین گردید، او آن را برداشته و به داخل خیابان پرتاب نمود و پلیس نیز آن را که هنوز خوشبختانه منفجر نشده بود از آنجا برد. ترتیب بروز وقایع نشانگر آن است که احتمالاً همه آنها کار یک گروه از تروریست ها بوده است. بنا به گزارش کنسول، مقامات حکومت نظامی در نظر دارند مدت مقررات منع رفت و آمد را در اصفهان طولانی تر نمایند.

5- غروب روز 14 سپتامبر مقامات حکومت نظامی اعلام کردن که دو تن از وزراء سابق دولت ایران (از کابینه هویدا) را دستگیر کرده اند. یکی از آنها روحانی وزیر کشاورزی سابق (و وزیر آب و برق قبلی) و دیگری فریدون مهدوی وزیر بازرگانی سابق (و وزیر کشور قبلی) می باشند. بر اساس ماده 5 قانون حکومت نظامی برای این کار لازم نیست اتهام خاصی وجود داشته باشد و حداقل علناً نیز هیچ گونه اتهامی مطرح نشده است.

6- نظریه: تا به حال سه الگو ظاهر شده است، اولاً، چنین به نظر می رسد که آیت الله شریعتمداری علیرغم کاهش نسبی محبوبیت خویش که یکی از نشانه های آن انتقادات ملاهای محلی اصفهان از اوست، وی خط مستقل خود را در مقایسه با خط حامیان تندرو و افراطی تر خمینی حفظ کرده است. ثانیاً، تروریست ها و شبه نظامیان معمولی چپگرایی که تا به حال گمان می کردیم از تلاش های افراطی خمینی حمایت می کنند فعالیت هایی از خود نشان می دهند که شاید بتوان گفت مستقل از فعالیت های پیروان مذهبی خمینی است. ثالثاً، مغازه داران به دستورات جناح مخالف برای تعطیل کردن مغازه ها گردن نهاده و به درخواست ها و دستورات مقامات حکومت نظامی برای باز کردن مغازه ها توجهی نمی کنند.

سولیوان

منبع: اسناد لانه جاسوسی آمریکا - جلد 9 - کتاب 9 - صفحه 143