سند شماره

گزارش وضعیت سیاسی عراق

موضوع سند

روابط خارجی عراق

مشخصات ارسال سند

از: پک، دفتر حفاظت منافع آمریکا در بغداد

محرمانه

به: وزارت امورخارجه در واشنگتن دی ـ سی

1357-10-28- 1979-01-18

متن سند

فصل سوم

روابط خارجی عراق

عراق و همسایگان

28 دیماه 1357 - 18 ژانویه 79

عراق و همسایگان

خیلی محرمانه

از: دفتر حفاظت منافع آمریکا در بغداد

به: وزارت امورخارجه در واشنگتن دی - سی

موضوع: بی ثباتی ایران و آسیای غربی: نقطه نظرات عراق

1- تمام متن خیلی محرمانه است.

2- مقدمه: عراق در رابطه با رویدادهای ایران (و ترکیه) از سیاست بی تفاوتی و بی طرفی و سکوت تقریبا کامل پیروی کرده است. این سیاست با اصل عدم مداخله مطابقت دارد، لیکن الزاما به این معنی نیست که رهبریت این کشور از امکان تشنج های داخلی آگاه نبوده و یا نگران آن نیست. بدون در دست داشتن شواهد مربوط به طرز تفکر واقعی رژیم، ناظران تنها قادر به تفسیر و تعبیر هستند و بس. هدف این تلگرام این است که به دولت عراق نشان دهد که به مشکلات آتی در صورت بروز یک نقطه نظر ژئوپلتیک، متمایل به غرب و وسیع چگونه بنگرد، و نتایج احتمالی چه خواهد بود. در گزارش دیگری همین نظریه ضد صهیونیستی باریک بینانه حزب بعثی نیز مطرح خواهد گردید. هر دو روش قابل توجیه است.

3- فاجعه سه گانه دگرگونی اجتماعی خشونت بار، رشد تعصب مذهبی و نفوذ احتمالی کمونیستی در کشوری که با آن دارای یک مرز 700 کیلومتری است توجه کامل و دقیق دولت عراق را به خود معطوف داشته، خصوصا اینکه در داخل عراق نیز بذر مشکلات مشابه وجود دارد، و بسته به نحوه وقوع رویدادها در ایران، توانایی برخورد مؤثر با آنها نیز تأثیرپذیر می گردد.

در نتیجه همین افزایش نگرانی ها، ممکن است عراق با کشورهای عرب و غربی و نه الزاما آمریکا روابط دوستانه تری برقرار ساخته، و با مردم خود با سرسختی بیشتر برخورد کند و با بلوک خود نیز با احتیاط بیشتر عمل نماید. پایان خلاصه.

4- طرز تفکر داخلی در عراق بسیار مرموز است، و وجود این واقعیت که نقطه نظرات عراق در مورد نتایج داخلی احتمالی حاصله از اوضاع رو به وخامت ایران آشکار نیست، جای تعجب ندارد. در اینجا همه میل دارند نشان دهند که در امور مداخله ای ندارند، که این امرناشی از حفظ منافع خود (به همین دلیل بوده که از خمینی درخواست شد این کشور را ترک گوید)، و درک این واقعیت است که مشکلات همیشه اقدامات در دست اجرا را تحت الشعاع قرار می دهند. در مطبوعات مقالات خبری فاقد اظهارنظر سردبیری درج می گردد (به استثنای یک مورد اشاره شده در مرجع ه )، رهبریت به مشورت های سرّی

ص: 89

خود ادامه می دهد، و در مورد نقطه نظرات آن نیز مطلبی فاش نشده است. به همین دلیل است که ناظران در مورد میزان این نگرانی قادر به ابراز عقیده نیستند، لیکن بسیاری از ما معتقدیم که میزان این نگرانی چندان زیاد نمی باشد.

5 - سقوط حکومت شاه که ظاهرا کامل شده است، می تواند بر تعدادی از نگرانی های بنیادین رژیم عراق تأثیری مهم و منفی بگذارد، که مهم ترین این نگرانی ها نگرانی امنیتی می باشد. دولت شدیدا تحت تأثیر رویدادهای افغانستان و یمن جنوبی و این امکان که ایران نیز ممکن است تحت نفوذ رهبریتی کمونیستی و چپگرا قرار گیرد و به صورتی شدیدا آشوب انگیز درآید، قرار گرفت. بکر و حسین مایلند به دوستی خود با اتحاد شوروی تا زمانی که نفوذ مستقیم آن از مرزهای عراق دور باشد، ادامه دهند.

6- با در نظر گرفتن سوءظن شدید درون حزب بعث نسبت به کمونیسم، گزارشات مربوط به فعالیت حزب توده و شورشیان افغان در آشوب روزافزون ایران، در اینجا توجه بسیاری را به خود جلب می کند، و قطعا یکی از عوامل مهم نهفته در افزایش و مراقبت و شناسایی ها، توقیف ها و اعدام کمونیست های محلی می باشد. حزب کمونیست عراق، پس از سال ها سرکوب و اذیت و آزار در این کشور شدیدا تحت کنترل بوده و وجود خارجی خود را از دست داده است، لیکن احتمال ظهور یک هم پیمان مهم در آن سوی مرز طولانی منجر به تجدیدنظر شدید در اوضاع کمونیستی خواهد گردید. یکی از عوامل قابل توجه عبارت است از نحوه برخورد محلی با حزب کمونیست عراق درست در مجاورت حامی نیرومند آن.

7- به احتمال بسیار دوران روابط کاری منطقی و مولد با ایران بسر رسیده است. گرچه اهداف غائی و انحصاری دوجانبه دو کشور ممکن است گهگاه موجب بروز تضاد شده باشد، لیکن عراق و ایران در چند سال گذشته از آتش بس و همکاری حاصله سودهایی نیز برده اند. صدام با شاه رابطه شخصی برقرار کرده بود و بنا به گزارشات رسیده او را محترم می شمارد و مهمتر از همه به وی اعتماد پیدا کرده است. ایرانی ها نیز در مورد مسئله کردها توافق های خود را رعایت می کردند و همین امر در اختتام مبارزه دیرین و متناقض نقش بسزایی را ایفا کرده بود.

8- در صورتی که دولت جدید مایل نباشد و یا نتواند مرزها را مسدود نماید، شمال عراق بار دیگر به صورت یک منطقه جنگی در خواهد آمد. لیکن این بار جنگ به صورت های قبلی در نخواهد گرفت، چون ارتش عراق در محل واقعه مستقر شده و لازم نیست برای رسیدن به آن تلاش بسیار به خرج دهد و بسیاری از نقاط مهم و جنبه های ارضی را تحت کنترل در آورده است، دولت عراق می خواهد از افزایش ناآرامی در منطقه کردنشین اجتناب ورزد، چون قادر نیست جنگ چریکی داخلی را به راحتی تحت کنترل در آورد. تغییر روابط با دولت ایران و یا از دست رفتن کنترل مرکزی نیز می تواند موجبات گونه ای از مداخله گری کردهای ایرانی را فراهم آورد، و همین افزایش خطر بر نحوه برخورد دولت عراق با اوضاع تأثیر خواهد بخشید.

9- علاوه بر بروز مشکلات کمونیستی و منطقه کردنشین در نتیجه فاجعه ایران، مسئله آشکارتر لیکن غیر قطعی تر شیعیان نیز وجود دارد. ما قبلاً گزارش داده ایم (بغداد 2560) که سلسله مراتب و اوضاع سیاسی شیعیان عراق به هیچ وجه مشابه خصوصیات هم مذهبان ایرانی شان نیست. اختلافات بسیار مهمی وجود دارد که ارتباط بین اعراب و فارس ها را که ظاهرا از یک شاخه از اسلام پیروی می کنند، خیلی دشوار می سازد. معذالک، برپایه همین مذهب نوعی همبستگی وجود دارد، و بعید نیست که شیعیان

ص: 90

عراق نیز در مورد پیدایش یک جمهوری اسلامی در مجاورت خود نظر (حداقل) مساعدی داشته باشند.

10- هیچ یک از خارجی ها از نظرات 50 درصد جمعیت شیعه عراق در مورد رویدادهای آن سوی مرز، و توشه ای که ممکن است برای آنها به ارمغان آورد آگاه نیستند. نظریه نوعی استان بزرگ تر شیعه، گرچه بعید به نظر می رسد، احتمالاً در برگیرنده شهرهای عراقی کربلا و نجف خواهد بود که در برگیرنده مقدس ترین اماکن وفاداران مذهبی تشیع است. دولت عراق در سال 1356 با استفاده از ارتش، شورش های مذهبی این شهرها فرو نشانید. با روی کار آمدن یک رژیم شیعی انتقام جو در ایران، در آینده در مورد کاربرد مشابه نیرو و یا اجرای اقداماتی به منظور برقراری نظم شیعیان غفلت و تردید قابل درکی اعمال خواهد گردید.

11- در این رابطه، باید به یاد داشت که این نوع رویداد، که در آن فشارهای خارجی واقعی یا تخیلی توان دولت عراق را در اداره امور داخلی به طور دلخواه کاهش خواهد داد و اوضاع سیاسی را به طرز فاحشی دگرگون خواهد ساخت. نقطه تمرکز چه کمونیست، چه شیعه، یا چه کردها باشد، بعثی ها شدیدا در نتیجه کاهش توان خود در برخورد با مخالفت ها و یا خطرهای آن در این جامعه چندگونه از نظر ایدئولوژیک و یا واقعی ضربه خواهند خورد.

12- هیچ کس فکر توصیف رهبریت عراقی که دربرگیرنده وحشت است نیست، و پاراگراف های بالا را نیز باید در همین رابطه مورد بررسی قرار داد. سفیر ایران بمن می گوید که با یکی از آیت اللّه های مهم مستقر در عراق یکی از اعضای کمیته شورای انقلاب تماس گرفته و گفته است که عراقی ها آماده اند ارتش خود را در اختیار دولت ایران قرار دهند. البته در صورتی که خطر کمونیستی آنها را تهدید کند. گرچه دولت عراق هرگز با شیعیان علیه کمونیست ها در ایران مبارزه نخواهد کرد، ولی نحوه انتقال خبر جالب توجه است.

13- پیشرفت های کمونیست ها در کشورهای عربی همیشه بر دولت عراق تأثیر داشته، حتی زمانی که این فعالیت ها در نقاطی دور دست چون شاخ آفریقا به وقوع پیوسته باشد. داستان های مربوط به مداخله کمونیست ها در ایران و ترکیه در اینجا با توجه بسیاری روبرو می گردد. احتمالاً عراقی ها در حال حاضر از تعداد کم لیکن سازمان یافته تر کمونیست های داخلی بیش از شیعه ها و یا کردها ترس به دل راه می دهند.

14- با وجود منطقی بودن، ماهیت فرقه گرایی دگرگونی های اخیر ترکیه سبب افزایش ناآرامی بغداد می گردد. عراق از دیرباز به ثبات ترکیه علاقه مند بوده و همیشه امکان پیشرفت کمونیست ها و حضور چند میلیون کُرد را در آن سوی مرز تحت نظر داشته است. لیکن به این نگرانی های جدی و دائمی باید مسئله شیعه را، نه به عنوان یک مشکل قطعی بلکه به عنوان مشکلی عظیم تر آن هم در دراز مدت افزود.

15- عراقی ها ترجیح می دهند دولتی در ایران روی کار آید که دارای طبع سوسیالیستی ملایم، درون گرا و مسلط بر اوضاع باشد. ولی احتمال روی کار آمدن دولتی اینگونه ای بعید به نظر می رسد، و دولت عراق نیز به هیچ وجه با روی کار آمدن یک دولت نظامی راضی نیست. براساس تجارت آن با شاه، رهبریت می تواند انتظار برقراری روابط معقول، یک دولت مرکزی نسبتا نیرومند، سرکوب کمونیست ها و احتمالاً ساکت نمودن اشتیاق مذهبی را داشته باشد. در مورد نگرانی خطر نظامی بالقوه بعدا می توان فکر کرد.

16- گویا عراقی ها دارند پی می برند که ثبات کشورهای همجوار برای آنها خالی از فایده نیست. این مقدمه مربوط به وضع جاری، که بسیاری از کشورهای دیگر نیز از آن گذشته اند می تواند یک رویداد

ص: 91

احتمالی جالب به حساب آید. که شاه این سلطان ارتجاعی از هر جانشین دیگری بهتر است. شاهان، امیران و سلاطین نیز حداقل در زمان حال همین طور هستند.

17- با فقدان اطلاعات و شواهد جامع، مطالب ذیل را می توان تنها گونه ای تعبیر و تفسیر نامید.

بسیاری از دیپلمات های بغداد نیز با این نظریه موافق هستند ولی این امر نه از اعتبار آن می کاهد و نه به آن می افزاید. لیکن تا زمانی که ارزیابی معقول و نسبتا صحیح باشد، نتیجه گیری نیز غیر منطقی نیست.

- عراق به صورت یک دولت پلیسی در خواهد آمد. نگرانی مربوط به ثبات و امنیت داخلی که همیشه در صدر فهرست مطالب داخلی قرار دارد بخش گسترده تری از جمعیت را در برخواهد گرفت و شدت خواهد یافت. همین وحشت سبب کاسته شدن میزان کنترل سرویس های اطلاعاتی و امنیتی خواهد گردید.

آنهایی که مستقیما تحت تأثیر واقع نمی شوند به سادگی تغییرات را مشاهده نخواهند کرد، و این وضع ادامه خواهد یافت، مگر آنکه رویدادهای خارجی آنها را کاهش دهد و یا همانطور که قبلاً گفته شد نیازی به آن نباشد. عراق اخیرا نشان داده که مایل است به انزوای خود خاتمه دهد، گذشته از عواملی که منجر به پیدایش این طرز تفکر شده اند، در حال حاضر دلایل بسیاری وجود دارد که بهبود در روابط را با کشورهای دیگر و بخصوص همسایگان عرب توجیه می کند. لیکن این دلایل به تنهایی قادر به از بین بردن تمام مشکلات نیست، اما تأثیر آنها بر خروج عراق از انزوا سرعت خواهد بخشید.

- این روند بخصوص در مورد سوریه صادق است که آغاز هر چند کم معنی جریان یافته است. عکس العمل مربوط به توافق کمپ دیوید نیز قبلاً سبب شده بود که اسد و بکر به آغوش یکدیگر باز گردند، لیکن نگرانی از مشکلات شرقی باید عراق را به حل مسائل خود با غرب تشویق و ترغیب نماید البته کار آسانی نیست و نیابد انتظار موفقیت داشت، لیکن دولت عراق باید فعالانه سعی کند دو کشور را به یکدیگر. نزدیک سازد.

غرب باز هم به صورت مهم ترین جایگزین رابطه ای و تجاری به جای شرق به حساب می آید، و در صورتی که شرق نزدیک تر شود و تلاش بیشتری جهت تقویت تماس ها مصرف شود، این موضوع واقعیت بیشتری پیدا می کند.

- گرچه خطر آمریکا نیز کمتر از خطر شوروی تلقی نمی شود، و ممکن است در مرحله اول با نظر مساعد با وی برخورد ننمایند، لیکن سبب می شود که از میزان خصومت آن در ظاهر کاسته شود. پک

منبع: کتاب اسناد لانه جاسوسی - جلد 8 - کتاب 8 - صفحه 89