روابط اقتصادی ایران و ترکیه

سند شماره (6)

تاریخ: 16 اسفند 1356-7 مارس 1978

طبقه بندی: محرمانه

از: سفارت آمریکا در تهران

به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

موضوع: روابط اقتصادی ایران و ترکیه

خلاصه: روابط دو جانبه اقتصادی بین ایران و ترکیه هنوز هم با مانعی چون اختلاف موجود پیرامون دریافت مالیات توسط ترکیه از کامیونهای ترانزیت حامل علامت تی. آی. آر روبرو می باشد. حتی اگر این مانع نیز از میان برداشته شود، منابع دولت ایران معتقدند که ایران 2/1 میلیارد دلار اعتبار سال 1975 را در اختیار ترکیه قرار نخواهد داد. تحلیل موجود مرجع الف و مراجع پیشین از قبیل غرور و عصیان دو جانبه استوار بر عوامل فرهنگی و تاریخی هنوز هم مصداق می یابد. (پایان خلاصه)

ص: 111

1- اولین و تنها اجلاس کمیته مشترک وزیران ترکیه و ایران پیرامون همکاریهای اقتصادی و فنی در آنکارا در اکتبر سال 1975 برگزار گردید. این گردهمایی منجر به امضای یک پروتکل اقتصادی دو جانبه گردید که طی آن ایران ملزم به صدور 2/1 میلیارد دلار اعتبار به ترکیه می گردد تا نیمی از آن در عمران تأسیسات ترابری ترکیه به کار برود. وضع مالیات غیرمنتظره از طرف ترکیه در قبال کامیونهای حامل علامت تی.آی.آر. در ژانویه 1976 سبب شد که کامیونهای ایرانی مجبور شدند در ازای هر تن کیلومتر 40 قروش مالیات به ترکیه بپردازند چون در این زمینه قرار دارد دو جانبه ای امضاء نشده بود. ایران که طبق قرارداد دو جانبه قبلی حدود 9 قروش مالیات می پرداخت از ترکیه می خواهد که با همسایه خوب خود گرچه حاضر نیست اعتبار مهمی به این کشور بدهد، بهتر از اینها رفتار نماید. در همین حال شرکتهای حمل و نقل ایرانی نیز یا با شرکتهای خارجی دیگر شریک شده اند تا بیش از 25 قروش مالیات نپردازند و یا طبق گزارش سفیر به صورت یک شرکت جداگانه در ازای هر کامیون 19 تا 20 تنی حدود 2600 تا 2700 مارک آلمانی می پردازند. طبق اظهارات منابع ایرانی، به ایرانیها اذیت و آزار می شود و در ترکیه از دریافت ریال ایرانی به عنوان مالیات کامیونها ممانعت به عمل می آید و از کامیونهای ایرانی که وارد ترکیه می شوند خواسته می شود که مالیات خود را به دلار یا ارزهای معتبر دیگر بپردازند. علاوه بر این گفته می شود که ترکیه از بازنگهداشتن گمرک مرزی ترکیه به طور شبانه روزی امتناع می ورزد، در حالی که ایران گمرک خود را بیست و چهار ساعته باز نگهداشته است و همین امر از جانب ترکیه سبب شده است که صف طویلی از کامیونداران در آن سوی مرز ترکیه منتظر صدور اجازه ورود معطل بمانند.

2- میربها دبیر کل امور اقتصادی و مالی مسئول امور بین المللی آسیا و آفریقا در مورد روابط دو جانبه با مقام اقتصادی در تاریخ 15 اسفند ماه گفتگو کرد. وی گفت روابط از طریق سازمان همکاری و عمران منطقه ای و سنتو به خوبی در جریان است، لیکن روابط دوجانبه از اکتبر 1975 متوقف مانده است. او با سفیر ترکیه به کرات ملاقات می کند ولی در رابطه با بن بست اساسی ترانزیت تا به حال هیچ گونه گشایشی پدید نیامده است. وی گفت مهمترین مانع همکاری اقتصادی یعنی مالیات ترانزیت از نظر مالی برای ایران حائز اهمیت نیست. لیکن طرز برخورد ترکیه را در روابط بین دو کشور نشان می دهد. دولت ایران آماده است با تشکیل اجلاس دیگری در سطوح وزیران این مانع را از میان بردارد، لیکن سفیر ترکیه طفره می رود و به سفر ناموفق وزیران ترابری و مالی به تهران در نوامبر 1976 اشاره می کند (گزارش مرجع الف) میربها می گوید بنا به اعتقاد دولت ایران دو وزیر مزبور قادر هستند که یا میزان مالیات را کاهش دهند و یا کشوری را از پرداخت آن معاف نمایند. به هر حال، برنامه ای برای مذاکرات بیشتر در نظر گرفته نشده و میربها فکر نمی کند که پیشرفتی در این زمینه حاصل آید، که خود شرط اصل پیشرفت در زمینه های دیگر اقتصادی است.

3- میربها به دو مسئله مربوط دیگر که باید حل شود تا اعتبار مشخص شده در پروتکل به ترکیه داده شود اشاره کرد که عبارتند از:

الف) دولت ایران اصرار دارد که مطالعات امکان پذیری هر پروژه مندرج در پروتکل، قبلاً تسلیم این دولت شود.

ب) دولت ایران نیز مطابق با گزارش پیشرفت پروژه ها این اعتبار را صادر خواهد کرد و به دولت ترکیه اجازه نخواهد داد که به دلخواه خود از این اعتبار استفاده کند.

ص: 112

4- میربها گفت که دولت ایران به اوضاع اقتصادی ترکیه که کاملاً واقف است و اگر دولت ترکیه حسن نیت نشان دهد، دولت ایران نیز به پروتکل خود عمل خواهد کرد. دولت ایران فکر می کند که دولت ترکیه می خواهد از این اعتبار در موازنه پرداختهای خود استفاده کند و نمی خواهد از آن در زمینه احداث و پیشبرد پروژه ها بهره برداری نماید. طبق اظهارات اظهارات میربها، ایران به ترکیه گفته است: «اگر شما در زمینه موازنه پرداخت خود به کمک احتیاج دارید (یعنی حدود 100 تا 200 میلیون دلار) این موضوع را اعلام نمایید.» این به معنی آن نیست که دولت ایران آماده ارائه کمک در این زمینه است؛ ولی میل دارد دولت ترکیه را وادار کند که اهداف مربوط به قروض خود را مشخص نماید و با این کار ایران در نظر دارد نقش کمک دهنده را ایفا کرده باشد.

5- اظهار نظر پیرامون نکات خاص مطروحه در گزارش آنکارا 1657 در پیام جداگانه خواهد آمد.میکلوس