«تسخیر در تهران» داستان خاطرات، ماجراها و وقایع ناگفته تسخیر لانه جاسوسی در تهران در قالبی ساده و روان است که برای نخستین‌بار پرده از تبلیغات سوء و غیرواقعی رسانه­‌های غربی علیه انقلاب اسلامی ایران برداشته و اهداف دانشجویان مسلمان پیرو خط امام از این اقدام را در تصویری واقع‌بینانه شامل نقاط قوت و ضعف آن تبیین می­نماید.

«تالن بوکز» ناشر کانادایی کتاب، آن را حاوی دانستنی‌های ارزشمندی برای علاقه‌مندان به مطالعه پدیده استقلال‌طلبی ملت‌ها و نیز تأثیر تحولات سیاسی ایران بر روابط این کشور با ایالت متحده، دانسته است.

نویسنده در ابتدای کتاب یادآور می‌شود که کتاب تسخیر، تنها شرحی شخصی و تفسیری است و نمایانگر احساسات، نگرش‌ها یا علایق سیاسی هیچ گروه یا دسته‌ای نیست. وی در لابه‌لای متن کتاب در مورد شرایط سیاسی کشور و تأثیر آن بر تصمیم دانشجویان برای تسخیر سفارت امریکا، تأیید می‌کند که اقدام دانشجویان در پاسخ به تهدیدهایی بود که در آن زمان، از جانب امریکا احساس می‌شد:

«وقتی همین شاه - که حکومت طولانی‌اش ثروتی توصیف ناشدنی را نصیب خانواده و بستگانش و فقر و انقیاد فرهنگی را پیشکش مردم کرد - در امریکا پذیرفته شد، اعتقاد یافتیم غرب دوباره قصد دارد استقلال نویافته ما را از میان بردارد...».

البته، ابتکار در مورد بازتاب‌ها و پیامدهای آن می‌نویسد: «ما دانشجویانی که محاصره و اشغال سفارت امریکا را برنامه‌ریزی و اجرا کردیم، هرگز پیش‌بینی نمی‌کردیم که این واقعه بیش از چند ساعت یا حداکثر، چند روز طول بکشد. هرگز تصور نمی‌کردیم که اقدام اعتراض‌آمیز ما چنین تأثیر عمیقی بر تاریخ سیاسی کشور و منطقه داشته باشد».

فصل نخست کتاب با عنوان «ابتدا و قبل از آن» شرح مبسوط وقایعی است که در نهایت، به ورود ابتکار به ماجرای تسخیر و سه روز پس از اشغال سفارت به‌عنوان مترجم می‌انجامد.

‌در فصل دوم با نام «اشغال بتخانه»، نویسنده می‌کوشد تا رویکرد مسالمت‌آمیز و غیرخشونت‌آمیز دانشجویان را در پاسخ به حملهِ تبلیغاتی رسانه‌های غربی تبیین کند؛ چرا که رسانه‌های غربی در معرفی دانشجویان از عبارت‌هایی، مانند تروریسم و وحشیگری استفاده می‌کردند.

فصل سوم که در حقیقت، آغاز خاطرات نویسنده است، با نام «استقرار» تنظیم شده است. در این فصل، به دو موضوع مهم، یعنی مواجههِ امریکا با اشغال سفارت و نیز آزادی سیزده نفر از گروگان‌ها به دستور امام (ره) اشاره می‌شود.

‌فصل چهارم با نام «گشایش رمز اسناد» به مرحلهِ مهم افشاگری اختصاص‌یافته است. این مرحله از آن نظر اهمیت دارد که با آغاز آن، تنش‌های سیاسی جدی‌ای در داخل کشور ایجاد شد: «برخی از اعضای دولت موقت که در این اسناد از آنها نام برده شده بود، به شدت اعتراض می‌کردند. با وجود این، دانشجویان بر اساس تبعیت از دستورات امام[ره] بدون هیچ گونه ملاحظه‌ای افشاگری را ادامه می‌دادند.»

«مذاکره هرگز» نام فصل پنجم این کتاب است. امریکا که به نظر می‌رسید از تداوم وضعیت گروگان‌گیری کاملاً ناراحت است، نهایت تلاش خود را کرد تا موضوع را از طریق مذاکره حل‌وفصل کند، اما دانشجویان که حمایت ملت و امام را داشتند، باب هرگونه مذاکره را در برابر امریکاییان بستند: «چیزی برای مذاکره وجود نداشت و تنها راه، استرداد شاه بود».

‌ابتکار در فصل ششم با «عنوان گروگان‌ها و دانشجویان» توضیح می‌دهد که چگونه مسئلهِ امنیت تمامی جنبه‌های زندگی دانشجویان و گروگان‌ها را در داخل سفارت تحت‌الشعاع قرار داده بود: «از نخستین روز اشغال سفارت، امنیت و ایمنی گروگان‌ها از نگرانی‌های اصلی ما بود. نه‌تنها قصد صدمه‌زدن به آنها را نداشتیم، بلکه مصمم بودیم به هیچ‌کس نیز اجازه این کار را ندهیم. عقیده داشتیم که باید با آنها به‌عنوان زندانی یا گروگان، انسانی‌ترین رفتار ممکن را داشت».

در فصل هفتم با عنوان جنگ‌های رسانه‌ای، ابتکار به بازتاب رسانه‌ای تسخیر سفارت و تلاش برای ترمیم آن می‌پردازد. به اعتقاد وی، بیان‌نکردن واقعیت‌ها موجب شده است تا امروزه، در مورد ماجرای تسخیر سفارت درک درستی در جامعه امریکا و حتی ایران وجود نداشته باشد.

در فصل هشتم، ابتکار اطمینان می‌دهد که بالاخره، بخشی از پیام دانشجویان به گوش جهانیان می‌رسید. این موضوع به دلیل نامه‌ها و تلفن‌هایی بود که در طول زمان گروگان‌گیری برای دانشجویان فرستاده می‌شد.

در فصل نهم، با شکست نیروهای دلتا که برای آزادسازی گروگان‌ها به ایران آمده بودند، نویسنده به این موضوع پرداخته است. وی در پایان این فصل می‌نویسد: «نمی‌دانم کتاب‌های تاریخ دربارهِ آنچه در طبس اتفاق افتاد، چه قضاوتی خواهند کرد؟ اما امیدوارم آن قدر [این قضاوت] بی‌طرفانه باشد که به خواننده یا دانشجویان اجازه دهد خود، بر مبنای آنچه رخ‌داده است، به قضاوت بنشینند».

آخرین فصل کتاب نیز به حل‌وفصل اختلافات، سازش‌ها و تحویل سالم گروگان‌ها اختصاص دارد. فصل دهم از آن نظر برای خواننده مهم‌ترین بخش کتاب است که هر آنچه آغاز ماجرا را موجب شده است، در این فصل، حل‌وفصل می‌شود.

‌کلام پایانی نویسنده را می‌توان در این جمله خلاصه کرد: تفکر اصلاحات که در سال 1376، در داخل کشور آغاز شد، ادامهِ همان تفکر اشغال سفارت است. به اعتقاد ابتکار، جنبش اصلاحات سال 1376 نتیجهِ طبیعی اشغال سفارت امریکا در سال 1358 است؛ چرا که شرکت کنندگان در هر دو جنبش از یک جنس‌اند.

کتاب «تسخیر» به قلم معصومه ابتکار در سال 1379 و توسط انتشارات اطلاعات به منتشر شد و تا سال 1395 به چاپ سوم خود رسید.